ΣΗΜΕΡΑ ΓΕΝΕΘΛΙΟΝ ΘΕΟΤΟΚΟΥ, ΕΝΑ ΠΡΟΣΚΥΝΗΜΑ ΣΤΗΝ ΠΑΝΑΓΙΑ ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ ΣΤΗΝ ΛΕΥΚΑΔΑ

Από Ουρανία Σολδάτου στις 6 June, 2014 ΕΛΙΞΗΡΙΑ ΜΝΗΜΗΣ

«Κυρά Φανερωμένη μου, του Λευκαδίτη σκέπη…*»

0

Τρία χιλιόμετρα δυτικά της Λευκάδας, πάνω σε γραφικό λόφο υψώνεται η Ι. Μονή της Παναγίας Φανερωμένης. Είναι η προστάτιδα και πολιούχος του νησιού. Είναι ανδρώο μοναστήρι και ο κανονικός (επίσημος) τίτλος της είναι «Ιερά Μονή Υπεραγίας Θεοτόκου Πεφανερωμένης Λευκάδος».
Στο ποιητικό έργο «Αίτια»(1) ο ποιητής Καλλίμαχος Κυρηναίος, ο μεγαλύτερος ποιητής των Ελληνιστικών Χρόνων, στις αρχές του 3ου αι. π.Χ. αναφέρει την ύπαρξη αρχαίου ξόανου της Λευκαδίας Αρτέμιδος στη θέση που είναι σήμερα το Μοναστήρι.
Σύμφωνα με την Εκκλησιαστική παράδοση, το έτος 63 μ.Χ. ο Απόστολος των Εθνών Παύλος, παραχείμαζε κατά την 4η Αποστολική Περιοδεία του στην αρχαία Νικόπολη. Από εκεί έστειλε στη Λευκάδα τον συνεργό του Ηρωδίωνα. Αυτός ανεβαίνοντας στο λόφο, ύψωσε τα χέρια του στον ουρανό, δεήθηκε και το είδωλο της θεάς έπεσε στη γη. Στη θέση εκείνη οι Χριστιανοί έχτισαν μικρό ναό και δημιουργήθηκε σταδιακά “ευκτήριος οίκος”.
Μετά την Α΄ Οικουμ. Σύνοδο (325 μ.Χ.) πέντε από τους θεοφόρους Πατέρες ακολούθησαν τον Επίσκοπο Λευκάδος, Άγιο Αγάθαρχο, στην επιστροφή του στο νησί. Δύο απ’ αυτούς εγκαταστάθηκαν στον χώρο και από το 332, επί Μ. Κωνσταντίνου, αρχίζει η ζωή της Μονής (2).

Εκεί, στο αγιασμένο «θρονί» Της, στ’ όμορφο περιβόλι τ’ ουρανού, στέκει η Παναγία ξάγρυπνη ευλογώντας, αγιάζοντας και προστατεύοντας τον λαό Της. «Πάντας τους Ίονας φρουρεί και σκέπει, δια τους θείους αυτής θεράποντας» (3). 
Οι πυρκαγιές κατέστρεφαν ό,τι έφτιαχναν οι ευσεβείς Λευκάδιοι. Το 1670 έγινε μετόχι της Παναγίας της Καρακονησιάς, που είναι στο ομώνυμο νησί του Αμβρακικού(4). Την εικόνα την παρήγγειλαν στον αγιογράφο Κάλλιστο, εφημέριο της Αγίας Σοφίας, στην Κωνσταντινούπολη (5ο μ.Χ. αιώνα). Το σχέδιο της μορφής της Θεοτόκου φανερώθηκε στον Κάλλιστο με θαυμαστό τρόπο. Με «αχειροποίητο σχέδιο», δηλαδή χωρίς να επέμβει ανθρώπου χέρι. Αυτός κατόπιν την τελείωσε με χρώματα. Γι’ αυτό ονομάστηκε ‘Φανερωμένη’(5).
Οι περιπέτειες της Ι. Μονής στο ψηφιδωτό του χρόνου συνεχίζονται, εφ’ όσον και η Λευκάδα ήταν κάτω από τον ζυγό ξένων. Οι Ενετοί έκαψαν το Μοναστήρι στις 14 Ιουλίου 1762. Η Ιερά Μονή ξανακάηκε το 1886, οπότε καταστράφηκε και η εικόνα. Ξαναφτιάχτηκε με καταφανή Ζακυνθινή επίδραση. Ο ναός είναι ευρύχωρη μονόκλιτη βασιλική με δίρριχτη ξύλινη στέγη(6).
Η νέα εικόνα, έργο του Ιερομόναχου Βενιαμίν Κοντράκη, φιλοτεχνήθηκε στο Άγιον Όρος. Στη Λευκάδα έφτασε το έτος 1887, όπως αναγράφεται στο κάτω δεξιό μέρος της και της επεφυλάχθη λαμπρή υποδοχή. Η εικόνα παρουσιάζει τη Θεοτόκο με τον Κύριο Ημών Ιησού Χριστό στα γόνατά Της. Δεξιά Της ο Αρχάγγελος Μιχαήλ και αριστερά ο Γαβριήλ. «Χάριν αναβλύζει διηνεκή, η σεπτή Εικών σου, μυστική σου επισκοπή, Κόρη εν Λευκάδι…»(7).

Το τέμπλο της Μονής είναι έργο του Ευσταθίου Προσαλέντη, (1857-1922)(8). Είναι το ωραιότερο τέμπλο νεοκλασσικού τύπου του Προσαλέντη και έγινε το 1915, όταν ο τεχνίτης ήταν εντελώς παράλυτος από τα πόδια. Ήταν ο καλύτερος Λευκαδίτης τεχνίτης του καιρού του, με πολλές διακρίσεις και βραβεία.

Τα νεότερα χρόνια έγιναν πολλά σπουδαία έργα με τη δημιουργία νέας πτέρυγας κελιών, ηγουμενείου, συνοδικού(9), βιβλιοθήκης και παρεκκλησίου του Οσίου Σιλουανού του Αθωνίτου που έδωσαν αίγλη και έκαμαν γνωστό το Μοναστήρι στην Ελλάδα και το Εξωτερικό.
Στην Ιερά Μονή φυλάσσονται ιερά λείψανα Αγίων προς ευλογία και αγιασμό των πιστών. Στους χώρους του λειτουργούν ακόμη το Ναυτικό Μουσείο καθώς και το σύγχρονο Εκκλησιαστικό Μουσείο, πλούσιο σε κειμήλια, εκκλησιαστικά χειρόγραφα και μεταβυζαντινές φορητές εικόνες.

Άγιες ψυχές δέχθηκαν εκεί με τιμή και ευθύνη το χάρισμα της Ιεροσύνης και του Μοναχισμού δίπλα στην Αγία Εικόνα της Αειπάρθενης κόρης.«Ελπίς Λευκάδος και καύχημα, Παρθένε η Μονή σου γεγένηται…»(10).
Το νησί Της Την τιμούσε προ του 1887 μ.Χ.(11) το Σάββατο του Ακαθίστου Ύμνου(12). Αργότερα επεκράτησε να τιμάται τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος, οπότε πανηγυρίζει με κάθε μεγαλοπρέπεια.
Στη Λευκάδα η φιλοξενία είναι ιερή. Ο επισκέπτης θα αναπαυτεί στο αρχονταρίκι και θα απολαύσει το πατροπαράδοτο λουκούμι και τον καφέ. Θα ξεναγηθεί στα Μουσεία ή θα περιηγηθεί στον ζωολογικό κήπο. Θα απολαύσει μια εικόνα ασύλληπτης ομορφιάς σε καμβά γαλάζιου και πράσινου. Το μάτι χορταίνει και το πνεύμα δροσίζεται με τη θέα προς το Ιόνιο, τις λευκές αμμουδιές, τους γραφικούς ανεμόμυλους, το Ενετικό Κάστρο, τις αιωνόβιες ελιές της Γύρας.

Στη Φανερωμένη η ομορφιά της φύσης με την παρουσία της Παρθένου συμπλέκονται σ’ ένα θαύμα, σε μια ιερή μυσταγωγία και ο ταπεινός προσκυνητής υποβάλλεται σε έκσταση, προσευχή, θάμβος. Και Αυτή, ‘η Τιμιωτέρα των Χερουβείμ και ενδοξοτέρα ασυγκρίτως των Σεραφείμ’, δέχεται τους στεναγμούς κάθε καρδιάς, χαρίζει το έλεος και τη λύτρωση και πρεσβεύει στο γιο της.
Η Ιερά Μονή είναι τόπος για κατάνυξη, άσκηση, περισυλλογή. Ανεβαίνουν οι πιστοί στον ιερό λόφο, άλλοι για να επικαλεστούν τη χάρι και τη σκέπη – «Καταπονουμένων σκέπη και αντίληψις» – κι άλλοι να Την ευχαριστήσουν. Πολλοί για να εξομολογηθούν και να κοινωνήσουν των Αχράντων Μυστηρίων. «Εν τη Μονή Σου Παρθένε πόθω προστρέχοντες και προσκυνούντες την θαυμαστήν Σου εικόνα, μετ’ ευλαβείας αντλούμεν τας χάριτας…».

Όποιος πλησιάζει της ‘ευσπλαχνίας την άβυσσον’ και αποθέτει στα χέρια Της το άγχος, την αγωνία και την μοναξιά του, νιώθει τη στοργή και την τρυφερότητα της σωστικής Της παρουσίας να τον πλημμυρίζει. «Ως σωστικήν Κιβωτόν, έχοντες Ναόν Θεοχαρίτωτε. Και ώσπερ όρμον εν αυτώ οι πάντες διασωζόμεθα»(13).
Επάνω στο βράχο της Παναγιάς, στο μεταίχμιο της γης με τον ουρανό, αισθάνεται ο πιστός τη Θεϊκή παρουσία. «Των Λευκαδίων ασφαλής προστασία, Φανερωμένη Θεοτόκε Μαρία, τους τη Μονή σου πίστει καταφεύγοντας, σκέπε και διάσωζε…»(14).
Αναπέμποντας ο πιστός ευλαβικά τη δέησή του νιώθει ‘επί πτερύγων ανέμων’. Αισθάνεται ότι η Θεομήτωρ στέκεται στο πλευρό του, ότι έχει στον αγώνα του, σύμμαχο και μεσίτη ευήκοον. Η αίσθηση της προστασίας από τη Μεγαλόχαρη γεμίζει τον προσκυνητή με ασφάλεια και ελπίδα.
Την εμπιστοσύνη αυτή αποδίδει ο Λευκαδίτης ποιητής Αριστοτέλης Βαλαωρίτης στο ποίημά του:

«Η ΦΑΝΕΡΩΜΕΝΗ»

Σε ποιο καλύβι αγνώριστο, σε ποια καρδιά θλιμμένη
να πέρασες τη νύχτα Σου, Κυρά Φανερωμένη;
Ποιό μαραμένο λούλουδο η χάρη Σου, Κυρούλα,
κρυφά κρυφά ν’ ανάστησε, σαν ουρανού δροσούλα;

Φεύγοντας από τη Φανερωμένη, η ψυχή έχει γαληνέψει, τα προβλήματα φαίνονται πιο μικρά, οι σκέψεις πιο καθαρές, ο άνθρωπος μπορεί να αγωνίζεται με αισιοδοξία και θάρρος. Η μεγάλη του ‘μάνα’ τον συνοδεύει, σύμφωνα με τον ποιητή Αχιλλέα Παράσχο:

Εκείνος όπου του Θεού τη μάνα συλλογάται
στην αγκαλιά της αρετής στη σκέπη Σου κοιμάται!
Άλλοι Σε κράζουν ‘έλεος’, ‘ελπίδα’ ο θλιμμένος,
‘βασίλισσα της εκκλησιάς’ Σε κράζει η καμπάνα.
‘ελεημοσύνη’ ο φτωχός, ‘νερό’ ο διψασμένος,
μα η καρδιά μου, Δέσποινα, αυτή Σε κράζει «ΜΑΝΑ».

Ουρανία Σολδάτου Εκπαιδευτικός
*Ποίημα τίτλου : «Κυρά-Φανερωμένη» Ν. Καρύδη
————————–
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
1. Αριστόξενος Δ. Σκιαδάς, Άρτεμις Λευκαδία, Επετηρίς, τ. Α΄, Αθήναι 1972
2. Πρωτ/ρος Γερ. Ζαμπέλης, Το δάκρυ της Φανερωμένης, 2004
3. Β΄Τροπάριο Αίνων της εορτής
4. Επετηρίς Εταιρείας Βυζαντινών Σπουδών, έτος ΙΓ΄1937, σελ. 194 και Ιωάνν. Σακκελίωνος, Κατάλογος χειρογράφων της Εθνικής Βιβλιοθήκης της Ελλάδος (Αθήναι 1892) σ.36.
5. Πρωτ/ρος Γερ. Ζαμπέλης, Ξενάγηση στη Λευκάδα
6. Χριστιανική Ζωγραφική, Εταιρεία Λευκαδικών Μελετών, Αθήναι 1999
7. Α΄ Μεγαλυνάριο Παρακλητικού Κανόνα
8. Π.Γ. Ροντογιάννης, Η Χριστιανική Τέχνη στη Λευκάδα, Αθήναι 1974
9. Ιερά Μητρόπολις Λευκάδος και Ιθάκης, Ιερά Μονή Φανερωμένης
10. ΣΤ΄ωδή της Θεοτόκου
11. Oρθόδοξος Συναξαριστής, Σύναξη της Παναγίας της Φανερωμένης στην Λευκάδα
12. Ιερά Μονή Φανερωμένης, Λευκάδα 1994
13. Θεοτοκίον α΄στιχολογίας Καθισμάτων
14. Κοντάκιο Παρακλητικού Κανόνα