ΑΓΙΟΙ ΠΑΤΕΡΕΣ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΤΙΜΙΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ

Αρχαίοι της Εκκλησίας Πατέρες περί του Τιμίου και Ζωοποιού Σταυρού

Δ. Παναγόπουλου, Τίμιος και ζωοποιός ο σταυρός και ουχί φονικόν όργανον.

α) Ο Τερτυλλιανός, ζήσας κατά το (160—245) λέγει, ότι ο Σταυρός ήτο εν χρήσει εις πάσας τας του βίου περιστάσεις· ήτοι, όταν ηγείροντο εκ της κλίνης, όταν ενεδύοντο, όταν έκοιμώντο, όταν εξήρχοντο της οικίας, όταν ήναπτον τον λύχνον, εν τη τραπέζη, και εν πάση επιχειρήσει ήτο η αφετηρία και ο Πρόδρομος.

β) Ο Ιγνάτιος ο Θεοφόρος (μαρτυρήσας το 107), εν τη προς Φιλιππησίους αυτού επιστολή, (σελ. 36), λέγει περί Σταυρού τα εξής· « Ο γαρ άρχων του κόσμου τούτου χαίρει· όταν τις αρνείται τον Σταυρόν· όλεθρον γαρ εαυτόν γινώσκει την ομολογίαν του Σταυρού' τούτο γαρ εστι το τρόπαιον κατά της αυτού δυνάμεως, όπερ ορών φρίττει και ακούων φοβείται ». Δι' αυτό και σήμερον οι εχθροί του Σταυρού Προτεστάνται (οι λεγόμε νοι παρ' ημίν Ευαγγελικοί) και οι Χιλιασταί (οι λεγόμενοι επίσης παρ' ημίν, Μάρτυρες του Ιεχωβά ή Σπουδασταί των Γραφών), αρνούνται τον Σταυρόν και την δύναμιν Αυτού πονηροί όντες. Και φιλικώτατα δια του μικρού τούτου πονήματος τους υπενθυμίζομεν, ότι ο Λούθηρος, ο Καλβίνος, ο 'Ρώσσελ και οι τοιούτοι, είναι μεταγενέστεροι των Αποστόλων και των πρώτων Αγίων της Εκκλησίας του Χριστού, η Οποία χρονολογείται από των ημερών Ιησού του Ναζαρηνου και ουχί των ημερών Λουθήρου, Καλβίνου και 'Ρώσσελ.

γ) Ο Θείος Χρυσόστομος περί της δυνάμεως και της χρήσεως του Τιμίου Σταυρου από των ημερών του εκφράζεται ούτω· « Το επάρατον τούτο και απευκταίον, το της εσχάτης τιμωρίας σύμβολον, νυν γέγονε ποθεινόν και επέραστον· ουδέ γαρ ούτω στέφανος βασιλικός καλλωπίζει κεφαλήν, ως Σταυρός, παντός κόσμου τιμιώτερος ων. Και ο άπαντες επεφρίκεοαν πρώην, τούτο νυν το σχήμα ούτως έστιν άπασι περιμάχητον, ως πανταχού τούτο ευρίσκεται, παρ' άρχουσι, παρ' αρχομένοις, παρά γυναιξί, παρ' ανδράσιν, παρά παρθένοις, παρά γεγαμημέναις, παρά δούλοις, παρ' ελευθέροις· και γαρ συνεχώς αυτό άπαντες εγχαράττουσιν επί του των μελών ημών επισημοτέρου μέρους και ώσπερ εν στήλη επί μετώπου καθ' έκάστην ημέραν διατυπούμενον περιφέρουσιν. Όντας εν τη Ιερά Τραπέζη, ούτος εν ταις των Ιερέων χειροτονίαις, ούτος πάλιν μετά του σώματος του Χριστού στον επί τον Μυστικόν Δείπνον διαλάμπει· τούτον πανταχού χορεύοντα ίδει τις αν, εν οικίαις, εν αγοραίς, εν ερημίαις, εν οδοίς, εν όρεσιν, εν νάπαις, εν βουνοίς, εν Φαλάττη και πλοίοις και νήσοις· εν κλίναις, εν ιματίοις, εν όπλοις, εν παστάσιν, εν συμποσίοις, εν σκεύεσιν αργυροίς, εν χρυσίοις, εν μαργαρίταις, εν τοίχων γραφαίς, εν σώμασιν αλόγων πολλά πεπονηκότων, εν σώμασιν υπό δαιμόνων πολιορκουμένοις, εν πολέμοις, εν ειρήνη, εν η μέραις, εν νύξιν, εν τρυφώντων χορείαις, εν σκληρα γωγημένων φρατρίαις (αδελφότητες)». Και άλλαχού προσθέτει «Πάντες επί μετώπου Σταυρόν περιφέρομεν, ον μόνον ουκ αισχυνόμενοι, αλλά και εγκαλλωπιζόμενοι τούτω· ου γαρ ιδιώται μόνον, αλλά και αυτοί οι τα διαδήματα περικείμενοι επί του μετώπου υπέρ τα διαδήματα αυτών βαστάζουσι» (Χρυσ. εις τον ψαλμ. ρι') Και πάλιν «Πανταχού το σύμβολον ημίν του Σταυρού παρίσταται δια τούτο και επί οικίας, και επί τοίχων και επί θυρίδων και επί των μετώπων και επί της διανοίας μετά πολλής επιγράφομεν αυτόν της σπονδής » (Χρυσ. εις την προσκυν. του Τίμιου Σταυρού, τομ. Ε'. ομιλ. ρλθ' εκδ. Ετώνης 1612, σελ. 879 ).

« Τούτον (τον Σταυρόν ) και επί κλίνης και επί τραπέζης προσφέρομεν και πανταχού, ούπερ αν ωμεν » ( αυτ. σελ. 881 ).

δ) Ο στύλος της Ορθοδοξίας, Μ. Αθανάσιος, εξιστορών τα του βίου του Μ. Αντωνίου, λέγει, ότι δια του σημείου του Τίμιου Σταυρού εθεράπευσε πολλούς δαιμονιζομένους ειδωλολάτρας, υπό Ελληνιστών προς αυτόν προσαχθέντας, ειπών προς αυτούς ταύτα· «Ή υμείς τοις συλλογισμοΐς αυτών, και η αν βούλησθε τέχνη ή μαγεία επικαλούμενοι τα είδωλα εαυτών καθαρίσατε αυτούς, ή μη δύνασθε, καταθέσθε την προς ημάς μάχην και όψεσθε τον Σταυρόν του Χριστού την δύναμιν». Δηλαδή, εάν δύνασθε σεις με τας μαγικάς τέχνας να κάμετε καλά τους δαιμονιζόμενους κάμετέ τους, εάν όμως όχι, αφήστε τους εις ημάς, ίνα γνωρίσητε την δύναμιν του Σταυρού του Χριστού. Μεθ' ο τον Χριστόν επικαλεσάμενος εσφράγισε τους πάσχοντας τω οημείω του Σταυρού δεύτερον και τρίτον και παρευθύς, σω φρονούντες γενόμενοι ευλόγουν τον Κύριον.

Θαυμαζόντων δε και εκπληττόμενων των παρισταμένων φιλοσόφων επί τω τελεσθέντι σημείω, ο άγιος Αντώνιος ουκ είπεν, ότι ο Σταυρός αφ' εαυτού ή αυτός (ο Αντώνιος) εποίησε το θαύμα, αλλ' ο Χριστός δι' αυτού· « Τι θαυμάζετε», λέγει, «επί τούτω ; Ουκ εσμέν ημείς οι ποιούντες, αλλ' ο Χριστός εστιν, ο δια των εις αυτον πιστευόντων ταύτα ποιών», (βλ. Αθαν. εν βίω Αντωνίου, τομ. β', σελ. 956 κεξ.).

ε) Ο ιστορικός δε Σωζόμενος εν τη Εκκλησιαστική του ιστορία (Α' § η') λέγει περί του Μ. Κωνσταντίνου, ότι « τα στρατιωτικά όπλα τω συμβόλω του Σταυρού και εσήμαινεν » και κατά συνέπειαν και η προτεσταντική θεωρία, ότι το πρώτον ο Μ. Κωνσταντίνος έφευρε τον τύπον του Τιμίου Σταυρου, πίπτει. Ο Μ. Κωνσταντίνος εύρε εν χρήσει τον Τίμιον Σταυρόν από αρχαιοτάτων χρόνων εν τη Εκκλησία και ταύτη επομένως έτίμησε το σημείον το του Τιμίου Σταυρου, ον δια την γενομένην αυτώ αποκάλυψιν ανύψωσε και εις σύμβολον της νέας αυτού χριστιανικής βασιλείας.

στ) Ο Θεόδωρος ο Στουδίτης λέγει · «Τον του Τιμίου Σταυρού τύπον εκ δύο ξύλων συνάπτοντες, ήνικα τις ημίν των απίστων εγκαλέσειεν, ως ξύλον προσκυνούσι, δυνάμεθα τα δύο ξύλα χωρίσαντες, και τον τύπον του Σταυρού διαλύοαντες, ταύτα νομίζειν αργά ξύλα και τον άπιστον επιστομίζειν, ότι αυτό ξύλον, Αλλά τον του Σταυρού τύπον σεβόμεθα» (βλ. Σύνταγμα Ιερών Κανόνων, Ράλλη και Πότλη, τομ. 6 σελ. 248). ·

ζ) Ο Φώτιος Αρχ/πος Κων)πόλεως εν τη Α' επιστολή αυτού λέγει, «Τον Τίμιον Σταυρόν προσκυνούμεν, εν ω το Δεσποτικόν εξετνίσθη Σώμα και το του κόσμου καθάρσιον ανέβλυσεν Αίμα· και η του ξύλου φύσις ταις εκείθεν ρσαις αρδευθείσα, την αγήρω ζωήν εβλάστησεν αντί τον θανάτου. Ούτω τον τύπον του Σταυρού προσκυνούμεν, δι' ου Δαιμόνων ελαύνεται στίφη, και πάθη θεραπεύεται ποικίλα της άπαξ εν τω πρωτοτύπω χάριτος και δυνάμεως ενεργηθείσης και μέχρι αυτών των τύπων, μετά της ομοίας ενεργείας συμπροϊούσης ( Φωτίου Επιστ. εκδ. Λονδίνου 1651 σελ. 1617).

η) Ο Ιερώνυμος ερωτηθείς· « Της Γραφής υμών μηδαμού επιτραπούσης υμίν προσκυνείν τον Σταυρόν, τίνος χάριν λοιπόν αυτόν προσκυνείτε ;» απήντησεν· « Διά τούτο, ω ανόητοι και βραδείς τη καρδία, τάχα συνεχώρησεν ο Θεός παντί έθνει σεβομένω τον Θεόν, πάντως προσκυνείν τι επί της γης έργον ανθρώπου υπάρχον, ίνα μηκέτι δύνωνται εγκαλείν τοις χριστιανοίς περί του Σταυρού, και της των εικόνων προσκυνήσεως. Ώσπερ ουν ο Ιουδαίος προσεκύνει την Κιβωτόν της Διαθήκης και τας δύο πλάκας , ας ελάξευε Μωυσής, μηδαμού επιτραπείς υπό του Θεού ταύτα προσκυνείν ή ασπάζεσθαι, ούτω και οι χριστιανοί, ουχ' ως Θεόν τον Σταυρόν ασπαζόμεθα, αλλά δεικνύοντες την της ψυχής ημών γνησίαν προς τον σταυρωθέντα διάθεσιν» (Μigne , 40, σελ. 865),

θ) O θεολογικώτατος άγιος Ιωάννης ο Δαμασκηνός λέγει περι του Τιμίου Σταυρού τα εξής · «Ο λόγος ο του Σταυρου, τοις μεν απολλυμένοις μωρία εστι , τοις δε σωζομένοις ημίν δύναμις Θεου εστι... . Πάσα μεν πραξις και θαυματουργία του Χριστού μεγίστη καί θεία και θαυμαστή, αλλά πάντων εστί θαυμαστότερον, ο Τίμιος Αυτού Σταυρός· δι' ουδενός γαρ ετέρου ο θάνατος κατήργηται, η του προπάτορος αμαρτία λέλυται, ο άδης εσκύλευται, η Ανάστασις δεδώρηται, δύναμις ημίν του καταφρονείν του παρόντος και αυτού του θανάτου δέδοται, η προς την αρχαίαν μακαριότητα επάνοδος κατώρθωται, πύλαι Παραδείσου ηνοίχθησαν, η φύσις ημών εκ δεξιών του Πατρός κεκάθηκε, τέκνα Θεου και κληρονόμοι γεγόναμεν, ειμή δια του Σταυρού του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού· δια Σταυρόν πάντα ταύτα κατώρθωται». Και πάλιν ο ίδιος · «Ούτος ημίν σημείον δέδοται επί του μετώπου, ον τρόπον τω Ισραήλ η περιτομή, δι' αυτού γάρ (του Σταυρού) οι πιστοί των απίστων αποδιστάμεθα και γνωριζόμεθα. Ούτος θυρεός και όπλον και τρόπαιον κατά του Διαβόλου, ούτος σφραγίς, ίνα μή ημών ο ολοθρεύων, ως η Γραφή λέγει· Ούτος των κειμένων ανάστασις, των εστώτων στήριγμα, ασθενών βακτηρία, ποιμενομένων ράβδος, επιστρεφόντων χειραγωγία, προκοπτόντων τελείωσις, ψυχής σωτηρία και σώματος, πάντων των κακών αποτρόπαιον πάντων των αγαθών πρόξενος, ξύλον της ζωής αιωνίου. Αυτό μέν ουν το Τίμιον Ξύλον ως αληθώς και σεβάσμιον, εν ω Εαυτόν εις θυσίαν υπέρ ημών Χριστός προσενήνοχεν, ως αγιασθέν τη αφή του Αγίου Σώματος και Αίματος, εικότως προσκυνητέον, τους ήλους, την λόγχην, τα ενδύματα και τα ιερά αυτού σκηνώματα, άτινά εστιν η Φάτνη, το Σπήλαιον, ο Γολγοθάς, ο Σταυρός, ο Ζωοποιός Τάφος, η Σιών των Εκκλησιών, η ακρόπολις και τα όμοια ως φησίν ο θεοπάτωρ Δαβίδ· «εισελευσόμεθα εις τα σκηνώματα αυτού προσκυνήσω μεν εις τον τόπον ον έστησαν οι πόδες αυτού».

Ακόμη δε, ο ίδιος ’γιος περί της προσκυνήσεως του Τιμίου Σταυρού λέγει· « Προσκυνούμεν δε και τον τύπον τον Τίμιου Σταύρον ει και εξ ετέρας ύλης γένοιται, ον την ύλην τιμώντες, μη γένοιτο, αλλά τον τύπον ως Χριστού σύμβολον· έξη γαρ τοις εαυτού μαθηταίς διατιθέμενος, τότε φανήσεται το σημείον του υιού του ανθρώπου εν τω Ουρανώ, τον Σταυρόν λέγω· διο και ταις γυναιξίν έλεγεν ο της αναστάσεως άγγελος, Ιησούν ζητείτε τον Ναζαρηνδν τον εσταυρωμένον· πολλοί μεν χριστοί και Ιησοί , α λλά εις ο έσταυρωμένος" ουκ είπε λελογχευμένον, αλλ' εσταυρωμένον ».

Ταύτα νομίζομεν ότι είναι αρκετά, ίνα αποδειχθή, ότι ο Τίμιος Σταύρος ητο εν χρήσει και τιμή από της ιδρύσεως της Εκκλησίας και ότι λανθάνουν οι πάσης φύσεως αιρετικοί οι υποστηρίζοντες, ότι ο Σταυρός είναι απλώς ένας, τύπος ειδωλολατρικός, άνευ ουδεμιάς σημασίας εν τη Εκκλησία .