ΚΛΙΜΑΚΑ ΘΕΙΩΝ ΧΑΡΙΤΩΝ

Μοναχός Θεοφάνης: Κλίμακα θείων χαρίτων

(Φιλοκαλία)

Οικτρός μοναχός, λεγόμενος Θεοφάνης,

Κλίμακα θείων χαρίτων σου εκθέτω, αυτήν που η πείρα δίδαξε στους θεοφόρους. Η καθαρότατη προσευχή είναι το πρώτο. Απ' αυτήν πηγάζει κάποια καρδιακή θέρμη κι ακολουθεί ενέργεια παράδοξη κι αγία. Κατόπιν τα θεία δάκρυα της καρδιάς κι από αυτά η ειρήνη λογισμών κάθε είδους. Από αυτήν, η κάθαρση του νου αναβλύζει και η θεωρία των άνω μυστηρίων, και μετά έλλαμψη παράδοξη μ' άρρητο τρόπο κι ανείπωτος φωτισμός της καρδιάς από τούτη και από δω πάλι, τελειότητα χωρίς τέλος. Πλάτος λοιπόν απέραντο έχει κάθε σκαλί της, κι ας περιλαμβάνεται σ' ένα στίχο μόνο. Στην κλίμακα αυτήν, το κάτω σκαλοπάτι την καθαρή προσευχή μόνο υπογραμμίζει, της οποίας είναι πολλά, αμέτρητα τα είδη. Κι αν θέλαμε να κάνομε ένα κατάλογό τους ο λόγος θα τραβούσε πολύ σε μάκρος. Το ίδιο σκέψου, αγαπητέ, και στ' άλλα που δάσκαλός τους είναι η πείρα, όχι ο λόγος. Κλίμακα ασυνήθιστη, στα ουράνια υψωμένη. Δέκα σκαλιά, που παράδοξα ψυχές ζωογονούνε. δέκα σκαλιά που τη ζωή της ψυχής κηρύττουν. Και λέει κάπου ένας θεοφόρος πατέρας :

« Όποιος δεν τρέχει εδώ, ζωή ν' αποκτήσει της ψυχής, ας μην ξεγελά με κούφιες ελπίδες τον εαυτό του, πως θα την βρει εκεί πάνω» Δέκα σκαλιά, θεία φιλοσοφία δέκα σκαλιά, καρπός όλων των βιβλίων δέκα σκαλιά, πού το τέλειο δείχνουν δέκα σκαλιά, στους ουρανούς π' ανεβάζουν δέκα σκαλιά, πού σε κάνουν το Θεό να γνωρίζεις. Η κλίμακα φαίνεται πολύ μικρή στο μήκος αν όμως τη δοκιμάσει κανείς μεσ' στην καρδιά του, πλούτο θα βρει που ο κόσμος δε χωράει και θεία πηγή που ζωή άγνωστη αναβλύζει.

Άριστος δάσκαλος η κλίμακα τούτη είναι, για να γνωρίσει καθαρά τα μέτρα του ο καθένας -Τη θεία κλίμακα βλέποντας των δέκα χαρίτων, αν σταθερά επάνω της βρίσκεται νομίζεις, πές μας σε ποιο σκαλί της έχεις φτάσει, ώστε κι εμείς οι ράθυμοι να ωφεληθούμε; -Αγαπητέ, αν θέλεις γι' αυτά κάτι να μάθεις, γίνε αμέριμνος για κάθε πράγμα είτε παράλογο, είτε εύλογο το βρίσκεις. Αδύνατο να μάθεις χωρίς αμεριμνία, κι αυτά μαθαίνονται με πείρα όχι με λόγο. Τούτο σου λέω ως υπενθύμιση μόνο (ο λόγος είναι αγίων πατέρων θεοφόρων, Αν και θα φανεί βαρύς στην ακοή σου):

«Όποιος δε βρεθεί σε κάποιο απ' τα σκαλιά της, ή δεν έχει αυτά παντοτινή μελέτη, στο τέλος της ζωής, στην ώρα του θανάτου, θα κυριευτεί από φόβο και τρόμο μεγάλο κι από δειλία απέραντη, τη σωτηρία μη χάσει». Οι στίχοι μου κατέληξαν να φοβερίσουν, όμως αυτό έγινε προς ψυχικό συμφέρον. Δεν είναι με τα ήπια μάλλον που οδηγούνται στην μετάνοια και στην καλοκαγαθία οι πιο σκληροί-εγώ ανάμεσά τους πρώτος-, όσο είναι με τα φοβερά που δέος προκαλούνε.

Άς ακούει όποιος τ' αυτιά έχει για ν' ακούει(1). -Άκου κι εσύ που τα 'γραψες αυτά, και πρόσεξέ το. Πώς τόλμησες εσύ ν' αρθρώσεις τέτοια λόγια, εσύ που τίποτα απ' αυτά δεν έχεις απολύτως; Πως δεν δοκίμασες φρίκη που τα διδάσκεις; Δεν άκουσες τι έπαθε παλιά ο Ζαν εκείνος, όταν τη θεία Κιβωτό θέλησε να στηρίξει(2); -Μη νομίζεις πως αυτά τα λέω για να διδάσκω. τον εαυτό μου στηλιτεύω με τούτα, βλέποντας των αγωνιστών τα έξοχα βραβεία και τη δική μου ακαρπία σε όλα.

"Γνωστικά Κεφάλαια"

(Όσιος Ηλίας ο Πρεσβύτερος) Φωτίζεται ο νους που ανέβηκε στο ύψος

Της γνωστικής θεωρίας μελετώντας τους λόγους.

Σκοτίζεται όμως πάλι, όταν κυλιστεί σε πάθος.

1. Είναι ανάγκη να γνωρίζει ο γνωστικός πότε ο νους του βρίσκεται στον χώρο των νοημάτων, πότε στο χώρο των λογισμών και πότε στο χώρο της αισθήσεως. Και σ' αυτόν τον τελευταίο, αν είναι σε πράγματα του καιρού, ή σε παράκαιρα μάλλον.

2. Όταν ο νους δε βρίσκεται σε νοήματα, βρίσκεται οπωσδήποτε σε λογισμούς. Όταν βρίσκεται σε λογισμούς, δε βρίσκεται σε νοήματα. Όταν βρίσκεται με την αίσθηση, βρίσκεται με όλα.

3. Με το νόημα, ο νους περνάει στα νοητά. Με το λογισμό, το λογικό περνάει στα λογικά. Η αίσθηση μέσω της φαντασίας περνάει στα πρακτικά.

4. Όταν ο νους μαζεύεται στον εαυτό του, δε θεωρεί τίποτε ούτε από τα αισθητά, ούτε από τα λογικά, αλλά μόνο γυμνά νοερά πνεύματα και θεϊκές λάμψεις που αναβλύζουν ειρήνη και χαρά.

5. Άλλο είναι το περιεχόμενο του πράγματος, άλλο η έννοιά του και άλλο εκείνο που γίνεται αντιληπτό με την αίσθηση. Το πρώτο είναι ουσία, το δεύτερο συμβεβηκός, το τρίτο είναι η διαφορά του υποκειμένου.

6. Ο νους, καθώς ανοίγεται σε πολλούς δρόμους, γίνεται αχόρταστος. Όταν μαζεύεται σε ένα μόνο, στο δρόμο της προσευχής, πριν από την τελειότητα στενοχωρείται, και παρακαλεί μ' επιμονή αυτόν, στο οποίον ανήκει, ν' αφεθεί και να πάει σ' εκείνα από τα οποία ήρθε.

7.Ο νους, ενώ προέρχεται από ψηλά, δε θα επιστρέψει πάλι εκεί, αν δεν καταφρονήσει τελείως τα κάτω με την ασχολία στα θεία.

8. Αν δεν μπορείς να κάνεις την ψυχή σου να περιοριστεί στους λογισμούς που την αφορούν, τουλάχιστον ανάγκασε το σώμα σου να μονάζει σκεπτόμενος πάντα την αθλιότητά του. Γιατί έτσι, με τον καιρό και με το έλεος του Θεού, θα μπορέσεις να επιστρέψεις στο αρχικό αξίωμα της θείας ευγένειας.

10. Όταν ελευθερώσεις το νου σου από την ηδυπάθεια των σωμάτων, των πραγμάτων και των φαγητών, τότε οποιοδήποτε δώρο κάνεις στο Θεό θα σου λογαριαστεί καθαρό. Ως ανταπόδοση θα λάβεις ν' ανοίξουν τα μάτια της καρδιάς σου για να μελετάς καθαρά τους λόγους του Θεού που είναι γραμμένοι εκεί που θα φανούν πιο γλυκοί από μέλι και κηρήθρα(25) στο νοητό λάρυγγά σου, από τη γλυκύτητα που βγαίνει απ' αυτούς.

11. Δεν θα μπορέσεις να κάνεις το νου σου ανώτερο από την επιθυμία των σωμάτων, των πραγμάτων και των όχι απαραίτητων φαγητών, εκτός αν τον εισαγάγεις στην καθαρή χώρα των δικαίων, οπότε θα αναπηδήσει η μνήμη του θανάτου και η μνήμη του Θεού και θα σβήσει από τη γήινη καρδιά κάθε βλάστημα επιθυμίας.

12. Τίποτε άλλο δεν είναι πιο φοβερό από τη μνήμη του θανάτου, ούτε πιο θαυμάσιο από τη μνήμη του Θεού. Η πρώτη προξενεί σωτήρια λύπη, ενώ η άλλη χαρίζει ευφροσύνη(26), όπως λέει ο Προφήτης: «Σκέφτηκα το Θεό και ένιωσα ευφροσύνη». Και ο σοφός λέει: « Έχε στο νου σου τα τελευταία σου, και δε θα αμαρτήσεις»(27). Είναι αδύνατο να κάνει κάποιος κτήμα του το δεύτερο, αν δε λάβει προηγουμένως πείρα της στρυφνότητας του πρώτου.

13. Έως ότου ο νους αντικρύσει τη δόξα του Θεού με ακάλυπτο πρόσωπο(28), δεν μπορεί η ψυχή να λέει με συναίσθηση: «Εγώ θα νιώσω αγαλλίαση εξαιτίας του Κυρίου, θα ευφρανθώ για τη σωτηρία που θα μου στείλει»(29). Γιατί το κάλυμμα της φιλαυτίας της σκεπάζει την καρδιά, για να μην της φανερωθούν τα θεμέλια της οικουμένης, τα οποία είναι οι λόγοι των δημιουργημάτων. Το κάλυμμα αυτό δεν αφαιρείται από την καρδιά χωρίς θεληματικούς και αθέλητους κόπους.