ΣΗΜΕΙΩΜΑΤΑΡΙΟΝ ΕΠΟΙΚΟΔΟΜΗΤΙΚΟΝ

ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΠΡΩΤΟ

Ο ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΧΡΥΣΟΣΤΟΜΟΣ ΜΑΣ ΝΟΥΘΕΤΕΙ

Αν σου πω, νήστεψε πολλές φορές μου προβάλλεις ως δικαιολογία την ασθένεια του σώματος. Αν σου πω, δώσε στους φτωχούς μου λες ότι είσαι φτωχός και έχεις να αναθρέψεις παιδιά. Αν σου πω να έρχεσαι τακτικά στις Συνάξεις της Εκκλησίας, μου λες, έχω διάφορες μέριμνες. Αν σου πω, πρόσεχε αυτά που λέγονται στην Εκκλησία και κατανόησε το βάθος των λόγων του Θεού, μου προβάλλεις ως δικαιολογία την έλλειψη μορφώσεως. Αν σου πω, φρόντισε να βοηθήσεις ψυχικά τον αδελφό σου, μου λες ότι δεν υπακούει όταν τον συμβουλεύω, αφού πολλές φορές του μίλησα και περιφρόνησε τα λόγια μου.

Βέβαια, δεν ευσταθούν οι προφάσεις αυτές και όλα αυτά είναι χλιαρά λόγια, αλλά, παρά ταύτα, μπορείς να προφασίζεσαι. Αν όμως σου πω, άφησε την οργή και συγχώρεσε τον αδελφό σου, ποια από τις προφάσεις αυτές μπορείς να χρησιμοποιήσεις; Διότι νομίζω, δεν μπορείς να φέρεις ως πρόφαση ούτε ασθένεια σώματος, ούτε φτώχεια, ούτε αμάθεια, ούτε απασχόληση και μέριμνα, ούτε τίποτε άλλο. Γι’ αυτό απ’ όλες σου τις αμαρτίες, αυτή η αμαρτία θα σου είναι ασυγχώρητη. Αλήθεια, πως θα μπορέσεις να υψώσεις τα χέρια σου στον Ουρανό; Πως θα κινήσεις τη γλώσσα σου να προσευχηθείς; Πως θα ζητήσεις συγνώμη;

Ακόμη κι’ αν θέλει ο Θεός να σου συγχωρήσει τις αμαρτίες, δεν Του το επιτρέπεις εσύ, επειδή δεν συγχωρείς τις αμαρτίες του αδελφού σου. Διότι, αν εσύ ο ίδιος εκδικηθείς και επιτεθείς εναντίον του, είτε με λόγια, είτε με ανάλογες συμπεριφορές, είτε με κατάρες, ο Θεός δεν θα επέμβει πλέον, αφού εσύ ανέλαβες την τιμωρία Του. Και όχι μόνο δεν θα επέμβει, αλλά και από σένα θα ζητήσει λόγο, διότι φέρθηκες υβριστικά προς Αυτόν.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΔΕΥΤΕΡΟΝ

Η προφητεία του Αββά Παμβώ προς μαθητήν του

…Σου λέγω και τούτο Τέκνον μου, ότι θα έρθει καιρός, οπόταν οι χριστιανοί θα προσθέτουν και θα αφαιρούν και θα μεταβάλουν τας βίβλους των Αγίων Ευαγγελίων και των Αγίων Αποστόλων και των Θεσπέσιων Προφητών και των Ιερών Πατέρων και θα μαλακώνουν τας Αγίας Γραφάς και θα γράφουν τροπάρια και άσματα και λόγους τεχνολογικούς.

Και ο νους των θα ξεχυθεί εις αυτούς, θα απομακρυνθούν δε από τα Θεϊκά πρότυπα.

Και δια τούτον τον λόγον οι Άγιοι Πατέρες είχαν προαναγγείλει ότι οι μονασταί της ερήμου πρέπει να γράφουν τους βίους των Πατέρων όχι επάνω εις μεμβράνας, αλλά επάνω εις χάρτινους διφθέρας, διότι η ερχόμενη γενεά θα τους μεταβάλλει σύμφωνα με την δική των αρέσκεια. Όθεν και το κακό που μέλλει να προέλθει θα είναι φρικτόν.

Κατόπιν λέγει ο μαθητής:

-Ώστε λοιπόν, Γέροντα, πρόκειται να αλλάξουν οι παραδόσεις και τα έθιμα των Χριστιανών; Μήπως δεν θα υπάρχουν πλέον ιερείς εις την Εκκλησίαν αφού θα βαδίσει προς αυτό το κατάντημα;

Τότε ο αββάς εσυνέχισεν:

-Εις τους καιρούς εκείνους πλέον, θα κρυώσει η αγάπη του Θεού από τις περισσότερες ψυχές και θα πέσει θλίψις μεγάλη εις τον κόσμον.

Το ένα έθνος θα ρίχνεται εναντίον του άλλου. Οι λαοί θα μετακινούνται από τους τόπους των.

Οι άρχοντες θα ανακατωθούν, οι ιερωμένοι θα το ρίξουν εις την αναρχίαν, οι δε μοναχοί θα ξεκλίνουν εις την αμέλειαν.

Οι εκκλησιαστικοί ηγέτες θα θεωρούν ανάξιον πράγμα να φροντίζουν για την σωτηρίαν τόσον της ιδικής των ψυχής, όσον και του ποιμνίου των και θα περιφρονούν παντελώς ένα τοιούτον ζήτημα.

Όλοι θα δείχνουν προθυμίαν και δραστηριότητα προ πάντων δια τα τραπέζια και διά τας ορέξεις των. Θα είναι οκνηροί εις τας προσευχάς και πρόχειροι εις τας κατακρίσεις.

Τους βίους και τας διδαχάς και τα παραδείγματα των αγίων Πατέρων δεν θα ενδιαφέρονται μήτε να τα μιμηθούν, μήτε καν να τα ακούσουν, αλλά μάλλον θα κατηγορούν και θα λέγουν ότι, εάν εζούσαμε και μεις εις εκείνα τα χρόνια, έτσι θα συμπεριφερόμεθα.

Οι δε αρχιερείς θα υποχωρούν μπροστά στους ισχυρούς της γης. Και θα λύνουν τις διάφορες υποθέσεις, βγάζοντες από πολλές μεριές δώρα και απολαβές λογιών λογιών για λογαριασμό των.

Τον πτωχόν δεν θα τον υπερασπίζουν, θα θλίβουν τας χήρας γυναίκας και θα καταπονούν τα ορφανά. Αλλά και εις τον λαόν θα εισχωρήσει ασωτία.

Οι περισσότεροι δεν θα πιστεύουν εις τον Θεόν, θα μισούνται αναμεταξύ των και θα αλληλοτρώγονται ωσάν τα θηρία, θα κλέπτουν ο ένας τον άλλον και θα μεθύουν και θα περπατούν ωσάν τυφλοί.

Τέλος ξαναρωτά ο μαθητής:

-Τι λοιπόν πρέπει να κάνει κάποιος σε κείνη την περίστασιν;

Και ο Γέρων Παμβώ απεκρίθη:

-Τέκνον μου, εις εκείνους πλέον τους καιρούς, όποιος αν ημπορέσει να σώσει την ψυχή του και να παρακινά και τους άλλους δια να σωθούν, αυτός θα ονομασθεί μέγας εις την βασιλείαν των Ουρανών.

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΡΙΤΟΝ

    Πάς ο υψών εαυτόν ταπεινωθήσεται [Κατά Λουκάν Ευαγγέλιο, ιδ’11]

    Όστις υψώσει εαυτόν ταπεινωθήσεται, και όστις ταπεινώσει εαυτόν υψωθήσεται [Κατά Ματθαίον κγ’12]

    Καυχάσθω ο αδελφός ο ταπεινός εν τω ύψει αυτού, ο δε πλούσιος εν τη ταπεινώσει αυτού [Καινή Διαθήκη – Ιακώβου α’9]

    Ο Θεός υπερηφάνοις αντιτάσσεται, ταπεινοίς δε δίδωσι χάριν [Καινή Διαθήκη – Ιακώβου δ’6]

    Ο καυχώμενος εν Κυρίω καυχάσθω. Ου γαρ ο εαυτόν συνιστών, εκείνος εστι δόκιμος, αλλ’ όν ο Κύριος συνίστησιν [Απόστολος Παύλος, Β’Κορινθ. ι’17]

    Μη τα υψηλά φρονούντες, αλλά τοις ταπεινοίς συνεπαγόμενοι. Μη γίνεσθε φρόνιμοι παρ’ εαυτοίς [Απόστολος Παύλος - Προς Ρωμαίους ιβ’16]

    Ουκ εις τα άμετρα καυχησόμεθα αλλ’ εις το μέτρον του κανόνος ού εμέρισεν ημίν ο θεός μέτρου (Δεν θα καυχηθούμε για πράγματα που είναι έξω απ’ το κανονικό, αλλά για κείνα που βρίσκονται στο μέτρο του κανόνα, που μας δώρισε ο Θεός) [Απόστολος Παύλος, Κορινθ. Β’]

    Μη υψηλοφρόνει, αλλά φοβού. Ει γαρ ο Θεός των κατά φύσιν κλάδων ουκ εφείσατο, μήπως ουδέ σου φείσεται [Απόστολος Παύλος – Προς Ρωμαίους ια’20-21]

    Εί τις δοκεί είναί τι, μηδέν ών, φρεναπατά εαυτόν. Το δε έργον εαυτού δοκιμαζέτω έκαστος, και τότε εις εαυτόν μόνον το καύχημα έξει, και ουκ εις έτερον [Απόστολος Παύλος, Γαλάτ. στ’3]

    Εί τις δοκεί είναι παρ’ υμίν εν τω αιώνι τούτω, μωρός γενέσθω, ίνα γένηται σοφός [Απόστολος Παύλος, Α’ Κορινθ. γ’18]

    Είς υπέρ του ενός μη φυσιούσθε κατά του ετέρου. Τι γαρ σε διακρίνει; Τι δ’ έχεις ό ουκ έλαβες; Ει δε και έλαβες, τι καυχάσαι ως μη λαβών; [Απόστολος Παύλος, Α’ Κορινθ. δ’6]

    Η γνώσις φυσιεί (προκαλεί έπαρση), η δε αγάπη οικοδομεί [Απόστολος Παύλος]

    Μη σχηματίσεις το φρόνημα οτι είσαι συνετός και μην εμπιστεύεσαι τη σοφία σου [Σολομώντας] (Παροιμίαι Γ΄,4)

    Εισίν οι πλουτίζοντες μηδέν έχοντες και εισίν οι ταπεινούντες εαυτούς εν πολλώ πλούτω [Σολομώντας] (Παροιμ. ιγ’7)

    Εν περιβολή ιματίων μη καυχήσεις και εν ημέρα δόξης μη επαίρου [Παλαιά Διαθήκη – Σοφία Σειράχ ια’4]

    Ακάρθατος παρά Θεώ πάς υψηλόκαρδιος [Παλαιά Διαθήκη – Παροιμίες ιστ’5]

    Επί τη σοφία μη επαίρου [Παλαιά Διαθήκη – Παροιμίες γ’5]

    Όπου εισέλθει η υπερηφάνεια, εισέρχεται η καταισχύνη, η δε σοφία είναι με το μέρος των ταπεινών (Σολομών)

    Προ συντριβής ηγείται ύβρις, προ δε της πτώσεως υπερηφάνεια [Παροιμίες Σολομώντος ιστ’18]

    Τι ωφέλησεν ημάς η υπερηφανία; Και τι πλούτος μετά αλαζονείας συμβέβληται ημίν; Παρήλθεν εκείνα πάντα ως σκιά (Τι μας ωφέλησε η καυχησιά; Και σε τι ο πλούτος με την αλαζονεία συνεισφέρουν για την ευτυχία μας; Σε τίποτα, γιατί συνήθως και τα δύο περνούν σα σκιά) [Σολομών 5]

    Εταπείνωσας τον υψηλόν και ύψωσας ταπεινόν [Παλαιά Διαθήκη – Ιεζεκιήλ κα’25]

    Μη είπης τω πλήθει των δώρων μου και εν τω προσενέγκαι με Θεώ υψίστω προσδέξεται [Παλαιά Διαθήκη – Σοφία Σειράχ ζ’19]

    Μη εξύψω εαυτόν, ίνα μη πέσης και επαγάγης τη ψυχή σου ατιμίαν [Παλαιά Διαθήκη – Σοφία Σειράχ α’30]

    Μη καυχάσθε και μη λαλείτε υψηλά εις υπεροχήν μηδέ εξελθέτω μεγαλορρημοσύνη εκ του στόματος υμών [Παλαιά Διαθήκη – Α’Βασιλειών β’3]

    Μη καυχάσθω ο σοφός εν τη σοφία αυτού και μη καυχάσθω ο ισχυρός εν τη ισχύι αυτού και μη καυχάσθω ο πλούσιος εν τω πλούτω αυτού, αλλ’ ή εν τούτω καυχάσθω ο καυχώμενος συνίειν και γινώσκειν ότι εγώ ειμί Κύριος ο ποιών έλεος και κρίμα και δικαιοσύνην επί της γης, ότι εν τούτοις το θέλημά μου, λέγει Κύριος [Παλαιά Διαθήκη – Ιερεμίας θ’23-24]

    Μη λέγε καθαρός ειμι τοις έργοις, και άμεμπτος εναντίον του Θεού [Παλαιά Διαθήκη – Ιώβ ια’4]

    Οι οφθαλμοί οι μετέωροι ταπεινωθήσονται [Παλαιά Διαθήκη – Ησαϊας ε’15]

    Εξολοθρεύσει Κύριος γλώσσα μεγαλορρήμονα [Παλαιά Διαθήκη – Ψαλμοί ια’14]

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΤΕΤΑΡΤΟΝ

ΠΕΡΙ ΤΑΠΕΙΝΩΣΕΩΣ

ΤΑΠΕΙΝΩΣΗ: ΟΔΟΣ ΣΩΤΗΡΙΑΣ ΚΑΙ ΑΠΑΘΕΙΑΣ

Α. Τα στάδια της ταπεινώσεως.

Η ταπείνωση είναι μία σκάλα με εκατομμύρια σκαλοπάτια. Το πρώτο σκαλοπάτι πατά στη γη, και το τελευταίο, αν υπάρχει, ακουμπά στον ουρανό. Το πρώτο είναι η στοιχειώδης ταπείνωση, και το τελευταίο είναι η "τελεία" ταπείνωση, που είχε η Παναγία.

Η στοιχειώδης ταπείνωση περιλαμβάνει: την πίστη στον Τριαδικό Θεό, στη διδασκαλία της Γραφής και της Εκκλησίας. Να πιστεύεις δηλαδή σ’ όσα λέει το "πιστεύω" κι όχι όπως εσύ νομίζεις. Την ταπείνωση αυτή την έχουν όλοι οι ορθόδοξοι χριστιανοί. Μετά το πρώτο σκαλοπάτι αρχίζει η γνήσια ταπείνωση, που συνεχώς ανέρχεται.

Διαφορετική είναι η ταπείνωση των αρχαρίων και διαφορετική των τελείων. "Άλλη η ταπείνωση, όταν επικρατεί ο χειμώνας των παθών, άλλη, όταν έρθει η άνοιξη των καρπών, κι άλλη, όταν έρθει το θέρος των αρετών" Λόγος 25. Άλλη η ταπείνωση, όταν κανείς βρίσκεται στο πεδίο της καθάρσεως, άλλη, όταν βρίσκεται στο στάδιο του φωτισμού, κι άλλη στο στάδιο της θεώσεως.

Την προοδευτική αυτή πορεία της ταπείνωσης την παραθέτουμε συνοπτικά, έχοντες ως οδηγό πάντοτε τον όσιο Ιωάννη της Κλίμακος Λόγος.

Πρώτο στάδιο.

"Όταν αρχίζει να ανθίζει μέσα μας, μισούμε ευθέως μετά πόνου πάσαν άνθρωπίνην δόξαν και ευφημίαν" Λόγος 25.8 και "υποδεχόμαστε την ατιμία με ανοικτά τα χέρια και την έναγκαλιζόμεθα ως "φάρμακο" καθαρτικό των αμαρτιών μας" Λόγος 25.27

Ταυτόχρονα εξορίζουμε το θυμό και την οργή.

Δεύτερο.

"Η καρδία δεν περιφρονεί τους αμαρτάνοντας, ούτε και τους κατακρίνει", ακόμα και εν διανοία.

Τρίτο.

"Η αναμφίβολος αμφιβολία για την ισχύ των καλών μας έργων", όπως χαρακτηριστικά λέει ο όσιος Ιωάννης, "και η συνεχής έφεση για μάθηση" γύρω από την πνευματική ζωή.

Τέταρτο.

"Προχωρώντας στην πνευματική ηλικία κάθε καλό που κάνομε το θεωρούμε μηδέν ή βδέλυγμα. Κάθε μέρα πού περνά, νοιώθομε πως αυξάνεται το βάρος των αμαρτιών μας, εξαιτίας των κρυφών και ασυναίσθητων αμαρτιών και αμελειών, που σκορπίζουν τον πλούτο της ψυχής. Το δε πλήθος των χαρισμάτων που χορηγεί ο Θεός το βλέπουμε σαν αιτία μεγαλύτερης τιμωρίας, γιατί δε μας αξίζει. Λόγος 26.28.

Πέμπτο.

Εισήλθες στην τροχιά της τελείας ταπείνωσης. "Θα γνωρίσεις ότι απέκτησες μέσα σου την οσία αυτή ουσία, από τον κατακλυσμό του αρρήτου φωτός και τον απερίγραπτο έρωτα της προσευχής".

ΚΕΦΑΛΑΙΟΝ ΠΕΜΠΤΟΝ

Η ΔΙΑ ΧΡΙΣΤΟΝ ΣΑΛΟΤΗΣ

Προχθές γιορτάσαμε μαζί με την ἀγία Ξένη την Ρωμαία και την ὁσία Ξένη την διά Χριστόν σαλή. Στα ἑληνικά σημαίνει μωρία. Η ελληνική λέξη μωρός προέρχεται από το ρήμα μωραίνω, που σημαίνει ανοηταίνω, φέρομαι σαν ανόητος. Αυτός που από τους πρώτους Χριστιανούς αναφέρονταν συχνά σ' αυτή την λέξη, τη μωρία και τον μωρό,  ήταν ο Απόστολος Παύλος, ο οποίος από πολλούς θεωρείται σαν ο πατέρας της εν Χριστώ Μωρίας, δηλαδή της Σαλότητας. Ο Απόστολος Παύλος δέχτηκε αρκετές φορές, κατά τη διάρκεια του μεγάλου ιεραποστολικού του έργου, τον χαρακτηρισμό του τρελού. Όταν μίλησε στην Αθήνα στον λόφο της Πνύκας και ανέφερε στους Αθηναίους για ανάσταση νεκρών, έγινε αντικείμενο χλευασμού και ειρωνείας και πολλοί τον αποκάλεσαν μωρόν [Πράξεις των Αποστόλων, κεφ. 10, στίχ. 15-33], όπως και ο Ρωμαίος διοικητής Φήστος όταν απολογήθηκε μπροστά στον βασιλιά Αγρίππα [Πράξεις των Αποστόλων, κεφ. 26, στίχ. 24].