ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ ΒΑΤΑΤΣΗΣ

ΚΑΘ' ΕΚΑΣΤΗν ΘΕΙΑΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑΝ ΕΙΣ ΤΟΝ ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΝ ΙΕΡΟΝ ΝΑΟΝ ΑΓΙΟΥ ΣΠΥΡΙΔΩΝΟΣ ΜΝΗΜΟΝΕΥΟΜΕΝ ΚΑΙ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΚΑΙ ΕΛΕΗΜΟΝΟΣ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΙΩΑΝΝΟΥ ΤΟΥ ΒΑΤΑΤΣΗ ΕΙΣ ΤΟΝ ΟΠΟΙΟΝ ΕΙΝΑΙ ΕΠΙΣΗΣ ΑΦΙΕΡΩΜΕΝΟΣ Ο ΝΑΟΣ ...ΔΙ ΑΥΤΟ ΚΑΙ ΠΑΡΑΘΕΤΟΜΕΝ ΚΑΙ ΤΙΝΑ ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΒΙΟΥ ΤΟΥ ΕΠΙΛΕΚΤΙΚΑ ... ΠΕΡΙ ΤΟΥ ΕΥΣΕΒΟΥΣ ΒΑΣΙΛΕΩΣ ΙΩΑΝΝΗ ΒΑΤΑΤΣΗ 20 Δεκεμβρίου 2011 στις 4:25 π.μ. ΠΑΡΑΠΟΜΠΕΣ & ΜΕΛΕΤΕΣ -1- Ένθα και τω χρεών ελειτούργησε Τρίτη καλανδών Νοεμβρίου, εξήκοντα και δύο, ως οι τα περί αυτού ακριβέστερον οιδότες έφασαν, έτη βιώσας, εξ ων τριάκοντα και τρία βεβασίλευκε καλώς τε και αγαθώς.πράος γαρ ην και προς το φιλανθρωπότερον αεί απονεύων (Ακροπολίτης Γεώργιος, Χρονική Συγγραφή περί βασιλέως Ιωάννη Δούκα Βατάτζη) Γεγονός είναι ότι ο Ιωάννης Βατάτζης πρέπει να θεωρηθεί πολύ ικανός και πολύ δραστήριος πολιτικός, καθώς και ως ο κύριος δημιουργός της αποκατασταθείσης Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Είναι ενδιαφέρον το γεγονός ότι το όνομα του Ιωάννου Βατάτζη ήτο τόσο αγαπητό και σεβαστό, από τον ελληνικό λαό, ώστε, λίγο μετά τον θάνατό του, ο Ιωάννης έγινε ένας Άγιος της λαϊκής παραδόσεως. Θαύματα ήρχισεν να συνδέωνται με την μνήμη του, ενώ συγχρόνως συνετέθη «Ο Βίος του Αγίου Ιωάννου του Ευσπλάγχνου». Το ορθόδοξο ημερολόγιο αναφέρει στις 4 Νοεμβρίου, το όνομα του «Ιωάννου Δούκα Βατάτζη» (Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, A.A Vasiliev) ------------------------------------------- -2- Έτερον δε σημαντικόν στοιχείον είναι χρησμοί και προρρήσεις, οίτινες λογίαν έχοντες την προέλευσιν εισεχώρησαν και διεδόθησαν παρά τω λαώ. Οι πλείστοι τούτων, εν συνδυασμώ προς προφητείας περί ελεύσεως του Αντιχρίστου, προλέγουσι περί βασιλείας ανδρός πένητος, όστις εν δικαιοσύνη βασιλεύων μέλλει να φέρει τον χρυσούν αιώνα, να ταπεινώσει τους Αγαρηνούς και να καταδιώξει τους Ιουδαίους και τους Ισμαηλίτας. Ο σωτήρ του έθνους εν αυτοίς παρίσταται ως ανήρ, άσημος, απέριττος και πενιχρός, νομιζόμενος νεκρός. (Δημώδεις Δοξασίαι, Νικολάου Πολίτη) --------------------------------------------- -3- O Ιωάννης Δούκας Βατάτσης (ή Βατάτζης κατά την παλαιοτέραν γραφήν) υμνήθη και ζων και μετά θάνατον ως ουδείς ίσως άλλος αυτοκράτωρ του Βυζαντίου. Εις τον δημοσιευθέντα υπό του Heissenberg βίον , καθώς και εις ενθυμήσεις ο Ιωάννης Βατάτσης ονομάζεται άγιος, αναφέρονται και θάυματα αυτού. Φαίνεται λοιπόν ότι ενωρίς δηλ. από του δεκάτου τετάρτου αιώνος εις την Μικράν Ασίαν εθεωρήθη υπό του λαού άγιος. Ακολουθίαν όμως όσον γνωρίζω, έγραψε πρώτος ο Νικόδημος ο Αγιορείτης, την δημοσιευθείσαν εις τον Συναξαριστήν του Σεργίου Ραφτάνη (1868) και έπειτα υπό του Εφέσου Αγαθαγγέλου. (Κ. Άμαντος, Ο βίος Ιωάννου Βατάτση του ελεήμονος, 1953) Κarl Praechter “Zum Enkommion auf Kaiser Johannes Batatzes der Barmherzige”, BZ 16 (1907) 143-48 --------------------------------------------- -4- Η φήμη των χριστιανικών αρετών του Βατάτζη η φιλελεημοσύνη, η ευλάβεια, η ανέγερσις ευαγών οίκων και ναών, είχε διεγείρει τοσούτον υπέρ αυτού την κοινήν συνείδησιν των εν Βιθυνία υπηκόων του κοσμικών και κληρικών, ώστε μετά παρέλευσιν ικανών ετών από του θανάτου του ανεγνωρίσθη ως άγιος και εωρτάζετο η μνήμη αυτού τη 4 Νοεμβρίου εν Νυμφαίω , όπου ανηγέρθη ναός επ΄ονόματι αυτού. Και νυν δ’ έτι υπάρχει ναϊσκος εν Νυμφαίω επ΄ονόματι αυτού, ένθα πολλοί προσέρχονται ποιούμενοι παρακλήσεις. Η υπέρ του Βατάτζη μεγαληγορία των συγχρόνων και μεταγενεστέρων ανεύρεν έτι και εις χρησμούς παλαιοτέρους γεραμμένους υπό Λέοντος του Σοφού προφητείας υποδηλούσας την έλευσίν του, εις ας η δεισσιδαιμονία των χρόνων απέδιδεν πίστιν. Ιστορία Βασιλείου της Νικαίας και του Δεσποτάτου της Ηπείρου (Μηλιαράκης Αντώνιος, 1898) --------------------------------------------- -5- Η Ρίζα Ιεσσαί (Οrvietto Iταλίας, αρχέτυπο) δημιουργήθηκε πριν από το 1263/68 Sopocani και προβάλλει μια καλλιτεχνική αδεία αντίληψη της βυζαντινής θεοκρατίας, την οποία εκπροσωπεί η δυναστεία των Λασκαριδών. Ο άγιος των βλαστών έδινε το όραμα της νέας ζωής του κράτους ενός νέου Δαβίδ. Η κοσμική-οικουμενική διάσταση μέσα από το σύμβολο του φυτού εκφράζεται στο « αίνιγμα λέξεων Λέοντος σοφοτάτου», όπου ερμηνεύεται η λέξη «βάτος»: « και ο βάτος από πέρα ήπλωσεν κ’ ‘επιασεν τόπον το λεγόμενον σκουτάριν έχων ρόδον λασκαράτον….Βάτος εστίν ο Βατάτζης, ο εκ Θετταλών και γήμας Λάσκαρι την θυγατέραν…» Ε. Legrand, Les oracles de Leon, Paris, 1875, σελ. 36 . (Pίζα Ιεσσαί και η Γένεση, Ερμηνεία και Εξέλιξη ενός Δυναστικού Μύθου, Σταύρος Γουλουλής, 2007) ------------------------------------------ -6- Και ο προ επτά χρόνων εκείσε ενταφιασμένος νεκρός εβλέπετο ωσάν να ήτον ζωντανός, ώστε οπού νομίζετο εις πολλούς, ότι τα μέλη του ήσαν με το φυσικόν των κίνημα, και τα μάγουλα του με το φυσικόν των κοκκινάδι και απλώς εφαίνετο, ότι δεν απέθανεν όλως, αλλά εκοιμάτο. Ου μόνον το σώμα, αλλά και αυτά τα ρούχα του σώματος, και αυτά τα βασιλικά στρώματα τόσον εφυλάχθησαν απαθή, και από κάθε φθοράν απλησίαστα, εις τρόπον ώστε εφάνη, ότι προ ολίγου ερράφθησαν, και τότε νεωστί εις το σεντούκι εβάλθησαν. Σέρνοντες λοιπόν το σεντούκι με το ιερόν και άγιον σώμα του βασιλέως, εκίνησαν τον δρόμον, προπέμποντες αυτό με πολλά φώτα και θυμίαματα και με ύμνους και ψαλμωδίας, μερικοί δε έβρεχον και με δάκρυα το ιερόν εκείνο κιβώτιον, συγχώρησιν ζητούντες των αμαρτιών τους, και λύτρωσιν από τον επικρατούντα διωγμόν, βοήθησον, λέγοντες άγιε, ημάς οπού κινδυνεύομεν και λύτρωσαί μας από την ενεστώσαν ανάγκην των Ισμαηλιτών και μην παραδόσεις την πόλιν σου ταύτην εις τα έθνη. Ταύτα και άλλα περισσότερα λέγοντες μετά δακρύων και παρακαλούντες, απέθεσαν μεγαλοπρεπώς το τίμιον και άγιον λείψανον εις το μοναστήριον της υπεραγίας Θεοτόκου, το οποίον ανέβλυζε καθ’ εκάστην ημέραν νάματα ιατρείας εις τους μετά πίστεως προσερχομένους, προς δόξαν και αίνον του Κυρίου ημών Ιησού Χριστού. (Βίος του αγίου βασιλέως Ιωάννου του Βατάτση του Ελεήμονος παρά Νικοδήμου του Αγιορείτου) --------------------------------------- -7- Εκ του κώδικος αγιορείτικης μονής: 1. α.)Αινίγματα Λέοντος του Σοφού εξηγηθέντα παρά του Μεθοδίου των Πατάρων φ 160α κ.ε β)Χρησμός περί της αλώσεως της Κων/πόλεως φ 162α γ) Στίχοι του αγγελοφόρου περί Κ/πόλεως φ 167β, δ) Στ. του πένητος βασιλέως φ163 α ε)Στ περί της του αντιχρίστου επιδημίας φ164α 2. Εκ του κώδικος έτερης μονής Αγίου Όρους: Μεθοδίου των Πατάρων περί του μέλλοντος ανεγερθήναι ως εξ ύπνου αγιωτάτου βασιλέως και περί του Αντιχρίστου. Τα δύο ανωτέρω κείμενα του κώδικος κατά αντίγραφον του βιβλιοφύλακος της μονής του Θεολόγου Ιεροθέου Φλωρίδου παρατίθενται δια πίνακος περιεχομένου παρά του γερμανού βυζαντινολόγου Krumbacher Β σ. 445 (Σπυρίδων Π.Λάμπρος, 1917) ----------------------------------- -8- Συλλογή πλήρης των εικόνων των αυτοκρατόρων του Βυζαντίου κατά τον κώδικα α. S. 5.5 της εν Μοδένη Ατεστίας βιβλιοθήκης (Estense) γεγραμμένον τον ΙΔ-ΙΕ αιώνα : 101. Ιωάννης Δούκας Βατάτζης, αυτοκράτωρ εν Νικαία (1222-1254)- Κωδ. Φ. 294α ------------------------- -9- 3) Eκοιμείθη ο εν βασιλεύσιν αήδημος και τρισμακάριστος και άγιος κύρης Ιωάννης ο Δούκας μηνί Νοευρίω ης τας τρις ημέρα Τρήτη ινδ. Ιγ, έτους ςψξγ. (α)κώδιξ 370, σ.2 της βιβλιοθήκης του εν Κωνσταντινουπόλει Μετοχίου του Παναγίου τάφου {Κεραμέως Τομ. Δ΄σ. 339} ) (Β) Εν φ. 198α του κώδικος Παλατίνου της βιβλιοθήκης του Βατικανού αναγράφεται ότι εκειμήθη η τιμή των ορθοδόξων βασιλέων, ο μέγας βασιλεύς και αυτοκράτωρ Ρωμαίων ο Δούκας. ------------------------------------ -10- ΝΑΟΙ: Η Μαγνησία αποτελούσε έδρα Μητροπολίτου και στην πόλη λειτουργούσαν πέντε ναοί: 1. Ο επιβλητικός Μητροπολιτικός ναός του Αγίου Αθανασίου ( 18ος αι.), στου οποίου το δεξιό κλίτος ετιμάτο η μνήμη του Αγίου Βατάτση και στο αριστερό του Αγίου Χαραλάμπους. Στον ναό εισερχόταν κανείς από τρεις μεγαλοπρεπείς πύλες με βαριές εξώθυρες που οδηγούσαν στον νάρθηκα. Εντός του ναού υπήρχε μαρμάρινο δάπεδο καθώς και επίχρυσα ξυλόγλυπτα: τέμπλο, άμβωνας, Δεσποτικός θρόνος και θρόνος για τον εκάστοτε Έλληνα Πρόξενο. Επίσης, στο ναό είχε εναποτεθεί και πολύτιμος Σταυρός του Αυτοκράτορα Ιωάννη Δούκα Βατάτση. ------------------------------------- -11- Βυζαντιναί Μελέται Τοπογραφικαί και Ιστορικαί Υπό Α. Γ. Πασπάτη, 1877 ------------------------------------- -12- Ο Βατάτσης κατά την περί τα θεία ευλάβειαν και την περί τους υπηκόους κηδεμονίαν είχε τα πρωτεία ως προς τους προ αυτού βασιλεύσαντας. Προς τους μοναχούς εφέρετο μετ΄αιδημοσύνης , θεωρών ως ανθρώπους του θεού, τους αρχιερείς δε και ιερωμένους εθεώρει ως μεσίτας προς το θείον , και ομιλών προς αυτούς και αναστρεφόμενος διετίθετο ως εάν ωμίλει προς Θεόν. (Ανωνύμου χρονογράφου) -------------------------------------------------- 13. Νεότερο δείγμα της λατρείας του αυτοκράτορα και αγίου είναι η ακολουθία που εκδίδει ο D. I. Polemis, Remains of an Acolouthia for the Emperor John Ducas Batatzes, Harvard Ukrainian Studies 7 (1983 ), ( Okeanos -Essays presented to Ihor Sevcenko) σελ. 542-547 ---------------------------------------------------------- 14. Εις τα χρησμολογικά βιβλία του Βυζαντίου ανήκει και το: "Περί του θρυλουμένου πτωχού και εκλεκτού βασιλέως, του γνωστού και αγνώστου, του κατοικούντος εν τη πρώτη άκρα της Βυζαντίδος κτλ. Κώδικες αμβροσιανός R. 115. supp. φυλ. 13-15, αθηναϊκός 432, βοδλη. λαυδ. 27, φυλ. 1-6 μαρκ. VII 3 φυλ. 41-44, μαρκ. ιταλ. XI 6 φυλ. 100-104, ουατικ. ελλ. 1188 φυλ. 20 ε. (Κρουμβάχερ, Ιστορία της Βυζαντινής Λογοτεχνίας, Αθήναι 1900)