ΚΥΡΙΑΚΗ ΠΡΟΠΑΤΟΡΩΝ

ΠΝΕΥΜΑΤΙΚΑ ΘΗΣΑΥΡΙΣΜΑΤΑ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΤΟΥ ΠΕΡΙΟΔΙΚΟΥ «ΚΗΡΥΞ ΓΝΗΣΙΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ»                                  Ἐκδίδεται υπό του «ΙΕΡΟΥ ΦΙΛΑΝΘΡΩΠΙΚΟΥ ΣΥΝΔΕΣΜΟΥ ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΑΚΑΙΝΟΤΟΜΗΤΟΥ ΕΚΚΛΗΣΙΑΣ (ΓΟΧ) ΜΑΤΘΑΙΟΣ Α» εις τά πλαίσια των Ιεραποστολικών και Εκκλησιαστικων και Φιλανθρωπικων αυτού σκοπών ΕΔΡΑ: 4ο χιλιόμετρο Λεωφὀρου Κορωπίου – Μαρκοπούλου, Τηλ. 210.6020176

ΤΕΥΧΟΣ   788    ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2018 (Ε.Η.)

ΟΙ ΑΓΙΟΙ ΠΡΟΠΑΤΟΡΕΣ

ΚΥΡΙΑΚΗ ΤΩΝ ΑΓΙΩΝ ΠΡΟΠΑΤΟΡΩΝ

 ΞΕΝΗ ΔΗΜΟΣΙΕΥΣΙΣ

Ἐν Πειραιεῖ  13-12-2014

Πρωτοπρεσβ. π. Ἄγγελος Ἀγγελακόπουλος ἐφημ Ἱ. Ν. Ἁγίας Παρασκευῆς Νέας Καλλιπόλεως Πειραιῶς

 Σήμερα, ἀδελφοί μου, δύο Κυριακές πρίν ἀπό τήν κατά σάρκα Γέννηση τοῦ Κυρίου καί Θεοῦ καί Σωτῆρος ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ, ἡ Ὀρθόδοξος Ἐκκλησία μας ἑορτάζει τούς ἁγίους Προπάτορες, γι’αὐτό καί ἡ σημερινή Κυριακή ὀνομάζεται Κυριακή τῶν Ἁγίων Προπατόρων.

Ποιοί εἶναι οἱ ἅγιοι Προπάτορες; Εἶναι ὅλοι οἱ Πατριάρχες, Κριτές, Προφῆτες καί Δίκαιοι τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Δηλ. οἱ πρωτόπλαστοι Ἀδάμ και Εὔα, ὁ Ἐνώχ, ὁ Νῶε, ὁ Μελχισεδέκ, οἱ δώδεκα Πατριάρχες καί κυρίως ὁ Ἀβραάμ, ὁ Ἰσαάκ καί ὁ Ἰακώβ, οἱ προφῆτες Μωϋσῆς, Ἀαρών, Ἰησοῦς τοῦ Ναυῆ, Σαμουήλ, Δαυίδ, Ἠσαΐας, Ἱερεμίας, Ἱεζεκιήλ, Δανιήλ καί οἱ τρεῖς Παῖδες, Ἠλίας, Ἐλισαῖος, Ζαχαρίας καί τέλος ὁ Βαπτιστής Ἰωάννης ὁ Πρόδρομος.

Εἶναι γνωστό ὅτι ἀπό τόν Ἀβραάμ γεννήθηκε ὁ Ἰσαάκ, ἀπό τόν Ἰσαάκ γεννήθηκε ὁ Ἰακώβ καί ἀπό τόν Ἰακώβ γεννήθηκε ὁ Ἰούδας, ἀπό τήν φυλή τοῦ ὁποίου γεννήθηκε ὁ Χριστός καί οἱ ὑπόλοιποι ἀδελφοί του Πατριάρχες. Γι’αὐτό, λοιπόν, οἱ θεοφόροι πατέρες μας καί διδάσκαλοι ἐπιτελοῦν σήμερα τήν μνήμη τοῦ θείου Ἀβραάμ, ἐπειδή ὑπῆρξε προπάτωρ τοῦ Χριστοῦ. Αὐτή τή μνήμη μᾶς παρέδωσαν νά ἐπιτελοῦμε κι ἐμεῖς, ὄχι μακρυά καί σέ διάστημα πολλῶν ἡμερῶν, ἀλλά κοντά στήν κατά σάρκα Γέννηση τοῦ Κυρίου ἡμῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ. Αὐτό τό ἔκαναν ὄχι ἁπλῶς καί ὡς ἔτυχε, ἀλλά κατά θεία ἔμπνευση τοῦ Ἁγίου Πνεύματος. Ἐπειδή ὁ Ὑπεράγαθος καί φιλάνθρωπος Υἱός τοῦ Θεοῦ καταδέχθηκε νά κάνει τόν Πατριάρχη Ἀβραάμ καί τούς ἀπογόνους του προπάτορές Του, κατά τό ἀνθρώπινο, γι’αὐτό οἱ θειότατοι πατέρες ἔκριναν δίκαιο νά ἑορτάζουμε τήν μνήμη τοῦ Πατριάρχου Ἀβραάμ καί τῶν ὑπολοίπων, ὡς προπατόρων, ὄχι πολύ μακρυά ἀπό τήν κατά σάρκα Γέννηση τοῦ Κυρίου[1].

Ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, στήν ὁμιλία του στήν σημερινή Κυριακή τῶν ἁγίων Προπατόρων[2], ἐπισημαίνει : «Ὅταν ὁ μονογενής Υἱός τοῦ Θεοῦ σαρκώθηκε γιά χάρη μας ἀπό τήν Παρθένο, μέ τήν ἐν σαρκί πολιτεία Του, τελειοποίησε τόν νόμο, ὁ ὁποῖος εἶχε δοθεῖ μέσω τοῦ προφήτου Μωϋσέως[3]. Τόν ὁλοκλήρωσε, δίνοντας τοό νόμο τῆς χάριτος, καί μεταποίησε ἔτσι τόν παλαιό ἐκεῖνο νόμο στή δική μας Ἐκκλησία. Τότε ἐκβλήθηκε τό γένος τῶν Ἑβραίων ἀπό τήν ἱερά Ἐκκλησία καί ἀντί αὐτῶν εἰσαχθήκαμε ἐμεῖς, οἱ ὁποῖοι ἔχουμε ἐκλεγεῖ ἀπό τά ἔθνη. Μᾶς συνένωσε ὁ Κύριος μέ τόν Ἑαυτό Του καί μέ τόν Πατέρα. Μᾶς παραλαμβάνει δηλ. ὡς γνησίους υἱούς καί ἀδελφούς, ἀκόμη δέ - ὤ τῆς ἀνεκφράστου φιλανθρωπίας! – καί γονεῖς δικούς του. Πράγματι, λέει «ὁ ποιῶν τό θέλημα τοῦ Πατρός μου τοῦ ἐν οὐρανοῖς, οὖτος καί ἀδελφός μου καί ἀδελφή μου καί μήτηρ ἐστι»[4].

Συνεχίζει ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς τήν ὁμιλία του, λέγοντας : «Σήμερα, ὅμως, ἑορτάζουμε στήν Ἐκκλησία τούς προπάτορες, οἱ περισσότεροι ἀπό τούς ὁποίους ἀνῆκαν στό γένος τῶν Ἑβραίων. Γιά ποιό λόγο; Γιά νά μάθουν ὅλοι ὅτι οἱ Ἰουδαῖοι δέν ἀποκηρύχθηκαν καί οἱ ἐθνικοί δέν υἱοθετήθηκαν ἀδίκως οὔτε παραλόγως οὔτε ἀναξίως ἀπό τόν Θεό, ὁ Ὁποῖος πραγματοποιεῖ αὐτά καί τά ρυθμίζει. Ἀλλά, ὅπως ἀκριβῶς ἀπό τούς προσκεκλημένους ἐθνικούς συγκαταλέγονται στούς συγγενεῖς τοῦ Θεοῦ μόνο ὅσοι ὑπακούουν, ἔτσι καί τό γένος τοῦ Ἰσραήλ καί ὅλοι ὅσοι προῆλθαν ἀπό τόν Ἀδάμ μέχρι αὐτή τήν γενεά εἶναι πλῆθος πολύ, ἀληθεῖς ὅμως Ἰσραηλῖτες εἶναι ὅσοι ἀπ’αὐτούς ἔζησαν σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Θεοῦ. Αὐτοί μόνο εἶναι ἀληθινοί πατέρες καί προπάτορες, πρῶτον μέν ἐκείνης, πού γέννησε παρθενικῶς κατά σάρκα τόν Θεό τῶν ὅλων, τόν Χριστό, δηλ. τῆς Θεοτόκου, δεύτερον δέ μέσω Αὐτοῦ (τοῦ Χριστοῦ) καί δικοί μας πατέρες καί προπάτορες. Αὐτοί οἱ πατέρες καί προπάτορες δέν ἐξεβλήθησαν βεβαίως ἀπό τήν Ἐκκλησία τοῦ Χριστοῦ, ἀφοῦ ἑορτάζονται σήμερα ἐπισήμως ἀπο’μᾶς, θεωρούμενοι ὡς μέρος τοῦ πληρώματος τῶν Ἁγίων. Τήν περιτομή καρδίας ἐν πνεύματι[5] τήν ἔχουν ὅλοι ὅσοι εὐηρέστησαν τόν Θεό καί μ’αὐτήν ἔχουν γίνει ὅλοι ἕνα, παλαιοί καί νέοι, καί οἱ πρίν τόν νόμο καί οἱ μέσα στόν νόμο καί ὅσοι μετά τόν νόμο πολιτεύθηκαν θεαρέστως μέ τό Εὐαγγέλιο τῆς Χάριτος. Ὥστε, ἄν δεῖ κανείς μέ σύνεση τήν οἰκονομία τοῦ Θεοῦ γιά τό ἀνθρώπινο γένος, θά τήν βρεῖ σύμφωνη καί συνεπῆ μέ τόν ἑαυτό της. Ὅπως δηλ. λαμβάνουν τήν χριστιανική ὀνομασία μόνο οἱ ἐπίλεκτοι ἀπό τούς ἐθνικούς, οἱ δέ ἄχρηστοι ἐκβάλλονται, ἔτσι καί στήν περίπτωση ἐκείνων τῶν ἀρχαίων καί τοῦ μετά ἀπό αὐτούς γένους τῶν Ἰουδαίων, προσλαμβάνονται μόνο ὅσοι ἔχουν ἐκλεγεῖ καί μετονομασθεῖ, ἐνῶ καί σ’ἐκείνους τό ἀχρεῖο πλῆθος ἐκβάλλεται. Ἔτσι, λοιπόν, καί σ’ἐμᾶς πάλι δέν ὑπολογίζονται στό γένος τοῦ Χριστοῦ ὅλοι ὅσοι ὀνομάζονται χριστιανοί, ὅπως ἀκριβῶς ἔγινε μέ τούς Ἰσραηλῖτες, ἀλλά ἐκεῖνοι, οἱ ὁποῖοι ζοῦν σύμφωνα μέ τό θέλημα τοῦ Χριστοῦ καί τηροῦν τίς ἐντολές Του καί ἀναπληροῦν τίς παραλείψεις τους μέ τήν μετάνοια».

Καί καταλήγει τήν ὁμιλία του ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Παλαμᾶς, ρωτῶντας : «Ποιοί εἶναι, λοιπόν, οἱ υἱοί τῆς Βασιλείας, πού ἐκβάλλονται στό σκότος; Εἶναι ἐκεῖνοι, πού ἔχουν μέν τήν ὁμολογία τῆς πίστεως, μέ τά ἔργα ὅμως ἀρνοῦνται τόν Θεό καί εἶναι βδελυκτοί ὡς ἀπειθεῖς καί ἀδόκιμοι γιά κάθε ἀγαθό ἔργο. Ποιοί εἶναι αὐτοί, πού ἀπολαμβάνουν μαζί μέ τόν Ἀβραάμ, τόν Ἰσαάκ καί τόν Ἰακώβ τό Δεῖπνο τῆς Βασιλείας τῶν Οὐρανῶν; Ὅσοι ἀκολουθοῦν μέ πίστη εἰλικρινῆ τόν νόμο καί τή διδασκαλία τοῦ Πνεύματος καί ἀποδεικνύουν τήν πίστη μέ τά ἔργα τους»[6].   

Μέ ἀφορμή τήν ἀναφορά μας στούς ἁγίους Προπάτορες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ἄς μᾶς ἐπιτρέψει ἡ ἀγάπη σας νά ἀναφερθοῦμε σέ μία ἀπό τίς πολλές μομφές τῶν νεοειδωλολατρῶν κατά τῶν Χριστιανῶν.

Αὐτή ἡ κατηγορία, πού προσάπτουν οἱ νεοπαγανιστές στόν Ὀρθόδοξο Χριστιανισμό, εἶναι ὅτι «οἱ ρίζες τῆς Πίστεώς μας, καί συγκεκριμένα ἡ Παλαιά Διαθήκη, εἶναι δῆθεν ἁπλῶς Ἑβραϊκή Ἱστορία, καί συνεπώς ἑβραϊκή ὑπόθεση, πού δέν ἀφορᾶ ἐμᾶς τούς Ἕλληνες». Θεωροῦν ὅτι ὁ Χριστιανισμός εἶναι «ἑβραϊκή αἵρεση». Οὐσιαστικά ἀπορρίπτουν τήν Παλαιά Διαθήκη ὡς δῆθεν «ἑβραϊκή μυθολογία» καί ἐπιτίθενται ἐμπαθῶς κατά τῆς Καινῆς Διαθήκης καί τῶν ἁγίων Πατέρων τῆς Ἐκκλησίας.

Κατ’ἀρχήν πρέπει νά δηλώσουμε τό προφανές, ὅτι δηλ. οἱ Χριστιανοί δέν εἴμαστε ρατσιστές καί γι’αὐτό οὔτε ἀντισημιτιστές. Ὁ Ἕβραϊκός λαός εἶναι ἀνθρωπίνως συμπαθῆς σ’ἐμᾶς, ὅπως ὅλοι οἱ λαοί τοῦ κόσμου, καί μάλιστα ἐπειδή μᾶς πρόσφερε τόσους Πατριάρχες, Δικαίους καί Προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης, ὅπως καί τούς Ἁγίους Ἀποστόλους καί τούς πρώτους Χριστιανούς στήν  ἐποχή τῆς Καινῆς Διαθήκης, μέ κορωνίδα βέβαια τήν Πανάχραντο Κυρία Θεοτόκο καί πάν’ἀπ’ὅλα τόν Θεάνθρωπο Κύριο καί Σωτῆρα Ἰησοῦ Χριστό.

Ὡστόσο, οἱ Χριστιανοί εἴμαστε ἀντισιωνιστές, δηλ. εἴμαστε κάθετα ἀντίθετοι πρός τόν φρικώδη διεθνῆ Σιωνισμό[7], ὁ ὁποῖος μετήλλαξε τόν θεϊσμό τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης καί τῶν Προφητῶν σέ αἴσχιστο Ἑωσφορισμό, μέ τήν διαμονική Καμπαλά καί τό χυδαῖο Ταλμούδ, τά ὁποῖα εἶναι ἔργα τῶν διαμονιώντων ραββίνων τοῦ ἐκπεσόντος Ἰουδαϊσμοῦ καί τῆς ἰδεοληψίας τους περί τῆς παγκοσμίου κυριαρχίας καί διακυβέρνησης, μέσω τοῦ ἀναμενομένου ἀκόμη ψευδομεσσία τους, δηλ. τοῦ Ἀντιχρίστου.

Ἡ πίστη μας δέν εἶναι ‘ἰουδαϊκή’. Ἀπό πολύ νωρίς στήν ἱστορία τῆς Ἐκκλησίας ἔγινε σαφές καί ρητῶς ἐκφράστηκε ἡ ξεκάθαρη τοποθέτηση τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων, ὅτι ἡ πίστη στόν Χριστό εἶναι διαφορετική ἀπό τόν Ἰουδαϊσμό, ἀφοῦ ὁ Κύριος μᾶς ἐξαγόρασε ἀπό τήν κατάρα τοῦ νόμου μέ τό Τίμιο Αἶμα Του. Εἶναι σαφεῖς οἱ ἀναφορές, πού γίνονται στίς Πράξεις τῶν Ἀποστόλων γιά τή ζωή τῶν νέων τότε Χριστιανῶν καί γιά τίς καταργήσεις παλαιῶν ἰουδαϊκῶν συνηθειῶν καί τυπικῶν.

Ἡ Παλαιά Διαθήκη εἶναι ἡ ἱερά βίβλος τῶν πρώτων Χριστιανῶν, ἰδίως πρίν ἡ Ἐκκλησία ἀποφανθεῖ γιά τόν Κανόνα τῶν βιβλίων τῆς Καινῆς Διαθήκης. Οἱ ἅγιοι Ἀπόστολοι καί οἱ πρῶτοι πιστοί στόν Χριστό δέν διανοήθηκαν κἄν νά τήν θεωρήσουν ‘ἰουδαϊκή’ ἤ ἁπλῶς ὡς μιά συλλογή τῆς Ἑβραϊκῆς Ἱστορίας, ἀλλ’ ἀντιθέτως ἀπό πολύ νωρίς τήν  ἔνιωθαν ὡς ‘Λόγον Θεοῦ’, τήν περιέβαλαν μέ πολύ σεβασμό καί κύρος καί τά ἀναγνώσματά της ἦταν καί εἶναι ἰδιαίτερα προσφιλῆ καί ἐνισχυτικά στόν πνευματικό ἀγώνα ὅλων τῶν Χριστιανῶν. Ἡ Παλαιά Διαθήκη, μέρος οὖσα τῆς Ἁγίας Γραφῆς, εἶναι καί αὐτή θεόπνευστος.

Ἡ Παλαιά Διαθήκη μᾶς μιλᾶ γιά τούς ἀνθρώπους τοῦ Θεοῦ, τούς Προπάτορες τοῦ Κυρίου, κατά τό ἀνθρώπινο,  πού ἑορτάζουμε σήμερα, φανερώνοντας ἔτσι τήν ἄρρηκτη συνέχειά της μέ τήν βίβλο τῆς ἐποχῆς τῆς Χάριτος. Ἡ Παλαιά Διαθήκη εἶναι ἡ βάση γιά τήν Καινή Διαθήκη. Εἶναι ἡ προετοιμασία γιά τήν ἔλευση τοῦ Θεανθρώπου Χριστοῦ. Εἶναι παιδαγωγός εἰς Χριστόν. Στήν Παλαιά Διαθήκη ἐνεργεῖ ὁ    ἴδιος ὁ Θεάνθρωπος Ἰησοῦς Χριστός, ἀλλά ὡς ἄσαρκος Λόγος, ἐνῶ στήν Καινή Διαθήκη ἐνεργεῖ ὡς  ἔνσαρκος Λόγος.

Εἶναι, ἐπίσης, πασίδηλος ὁ παγκόσμιος χαρακτήρας καί ἡ προοπτική της γιά την σωτηρία ὅλων τῶν ἀνθρώπων. Αὐτό φαίνεται ἐμφανέστατα στούς Προφῆτες τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης. Οἱ Προφῆτες προετοίμαζαν μέ τίς διδασκαλίες καί τίς προφητεῖες τους ὅλα τά ἔθνη γιά τήν παρουσία τοῦ Χριστοῦ, ὥστε ν’ ἀποκτήσουν γνώση καί εὐσέβεια τοῦ ἀληθινοῦ Θεοῦ, ὁ Ὁποῖος γνωριζόταν παλαιά μόνο ἀπό τούς Ἑβραίους.

Ὁ ἅγιος Θεός, «ὁ ἐτάζων καρδίας καί νεφρούς», δέν εἶναι προσωπολήπτης. Ἀγαπᾶ ἐξ ἴσου ὅλους τούς ἀνθρώπους καί ὅλους τούς λαούς. Ἀπευθύνει τά σωτήρια κελεύσματά Του σέ ὅλους ἀδιακρίτως καί εὐλογεῖ τούς «ἀγαθούς τῆ καρδία». Ἡ Παλαιά Διαθήκη εἶναι γεμάτη μέ σχετικά νοήματα, πού ἀναφέρονται στόν οἰκουμενικό καί παγκόσμιο αὐτόν χαρακτήρα τῆς μελλούσης σωτηρίας ὅλων τῶν λαῶν τῆς γῆς,  μέσω τῆς εὐσεβείας πρός τόν μόνο ἀληθή Θεό.

Οἱ Ἑβραῖοι, πού καυχώνταν ὅτι τάχα μόνο αὐτούς (ὡς ἔθνος καί φυλή) ἀπό τά ὑπόλοιπα ἔθνη προτίμησε ὁ Θεός καί ὅτι δῆθεν μόνο αὐτούς ἀξίωσε τῶν θείων ἐπαγγελιῶν Του, καταισχύνονται τώρα ἀπό τίς ἀποδείξεις τοῦ ἐναντίου, ἀφοῦ μαρτυρεῖται (ἀπό τούς ἴδιους μάλιστα τούς Προφῆτες τους), πώς δέν τούς δόθηκε τίποτε περισσότερο ἤ ἀνώτερο ἀπ'ὅ,τι σ’ὅλα τ’ ἄλλα ἔθνη. Μάλιστα προβλέποντας τά μέλλοντα, μιλοῦν οἱ ἅγιοι Προφῆτες ἐν Πνεύματι Ἁγίω γιά τήν ἀποστροφή τοῦ Θεοῦ πρός τούς ἀποστάτες Ἑβραίους, ὅπως ἐπίσης καί γιά την ἐκπλήρωση τῶν ἐπαγγελιῶν Του σ’ ὅλο τόν κόσμο, σ’ ὅλους τούς ἀνθρώπους, σ’ ὅλα τά ἔθνη, πού θά δεχθοῦν καί θά ἐγκολπωθοῦν τήν Ἀλήθειά Του.

Ὅσοι ἀποδεχόμαστε τήν Παλαιά Διαθήκη τοῦ Θεοῦ ἐν Χριστῶ (ὅπως κι ἐμεῖς οἱ Ἕλληνες Ὀρθόδοξοι Χριστιανοί) καθιστάμεθα πραγματικοί υἱοί τῶν Πατέρων καί Δικαίων καί τῶν Προφητῶν της καί γινόμαστε κληρονόμοι της καί οἱ ὑποθέσεις καί τά νοήματά της γίνονται κληρονομιά μας πρός Θεογνωσία καί σωτηρία.

Ἡ Πίστη μας δέν εἶναι «ἐκ τοῦ κόσμου τούτου». Ἡ εὐσέβειά μας δέν εἶναι ὑπόθεση τῶν Ἑβραίων (ἄλλωστε αὐτοί τήν καταφρόνησαν). Δέν εἶναι μόνο γι'αὐτό ἤ τό ἄλλο ἔθνος. Εἶναι πανανθρώπινη, ἀγκαλιάζει ὅλους τούς ἀνθρώπους, σώζει ὅλο τόν ἄνθρωπο καί κατέχει τήν πληρότητα καί ὁλότητα τῆς ἀληθείας.

Ἔτσι κι ἐμεῖς οἱ πρώην ἐθνικοί, εἰδωλολάτρες, Ἕλληνες δεχθήκαμε καί σεβόμαστε τήν Παλαιά Διαθήκη, διότι ἔχει ὡς σκοπό καί προοπτική της τήν πανανθρώπινη, τήν παγκόσμια σωτηρία. Μέ τήν ἀποδοχή, λοιπόν, τῆς Παλαιᾶς Διαθήκης (ἔχοντάς την ὡς στερεά βάση), δέν ἀπορρίψαμε τόν Ναζωραῖο ἤ Γαλιλαίο (ὅπως εἰρωνικά ἤ ὑποτιμητικά Τόν ἀποκαλοῦν οἱ νεοειδωλολάτρες) Ἰησοῦ, τόν Θεάνθρωπο Κύριο, ἀλλά Τόν πιστέψαμε, Τόν ἀναγνωρίσαμε ὡς Κύριο καί ἀγαθό Δημιουργό τοῦ σύμπαντος[8]. 

[1] ΟΣΙΟΣ ΝΙΚΟΔΗΜΟΣ ΑΓΙΟΡΕΙΤΗΣ, Συναξαριστής τῶν δώδεκα μηνῶν τοῦ ἐνιαυτοῦ, τ. Β΄ (Νοέμβριος-Δεκλεμβριος), ἐκδ. Ὀρθόδοξος Κυψέλη, Θεσ/κη 2003, σσ. 310.

[2] ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ ΠΑΛΑΜΑΣ, ΕΠΕ11 376.

[3] Ματθ. 5, 17.

[4] Ματθ. 12, 50.

[5] Ρωμ. 2, 28-29.

[6] Πατερικόν Κυριακοδρόμιον, Ὁμιλίες τῶν Ἁγίων Πατέρων καί Μεγάλων Διδασκάλων τῆς Ἐκκλησίας σἐ ὅλες τίς Κυριακές τοῦ ἔτους, ἔκδ. Ἱερόν Κελλίον Ἁγίου Νικολάου Μπουραζέρη, Ἅγιον Ὄρος, Θεσ/κη 2003, σσ. 403-409.

[7] ΣΕΒ. ΜΗΤΡ. ΠΕΙΡΑΙΩΣ κ. ΣΕΡΑΦΕΙΜ, Ποιμαντορική ἐγκύκλιος ἐπί τῆ Κυριακῆ τῆς Ὀρθοδοξίας 2013, ΑΡΧΙΜ. ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ, Ὁ Οἱκουμενισμός χωρίς μάσκα, ἐκδ. Ὀρθόδοξος Τύπος, Ἀθήνα 1988, σσ. 43-45, 107-108, ΣΥΝΑΞΙΣ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ   ΚΛΗΡΙΚΩΝ ΚΑΙ ΜΟΝΑΧΩΝ, Διακήρυξις διά τήν Μασονίαν, http://www.impantokratoros.gr/67D9F5DF.el.aspx.

[8] ΙΕΡΟΜΟΝΑΧΟΣ ΦΙΛΟΘΕΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΑΤΗΣ,  Νεο-εἰδωλολατρικές περιπλανήσεις καί ἡ ἀληθής ἐμπειρία τῆς Ἐκκλησίας μας, ἐκδ. Ἱ. Μ. Ὁσίου Γρηγορίου, Άγιον Όρος 2002, σσ. 42-54.

Από την διαδικτυακήν Εφημερίδα «Ο ΚΗΡΥΞ ΤΩΝ ΟΡΘΟΔΟΞΩΝ». Ὁ ἐλάχιστος ἐν Ἐπισκόποις + ‘Επίσκοπος Κήρυκος Κοντογιάννης Μητροπολίτης Μεσογαίας και Λαυρεωτικῆς, Τοποτηρητής τῆς ‘Αρχιεπισκοπῆς Ἀθηνῶν και Πρόεδρος της Πανορθοδόξου Συνόδου της ἁπανταχοῦ Γνησίας Ὀρθοδόξου ‘Εκκλησίας.