Η ΑΙΩΝΙΑ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΙΣ
Η ΑΙΩΝΙΑ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑ... ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ
Μια σύντομη ιστορική αναφορά στην περίλαμπρη και ζηλευτή Πόλη, την πρωτεύουσα του Ελληνισμού, την παντοτινή πρωτεύουσα της Ρωμηοσύνης που έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια της στην παγκόσμια ιστορία και στις ψυχές των Ελλήνων. Η Πόλη που είναι κέντρο και ψυχή της Ορθοδοξίας, η αιώνια Βασιλεύουσα.
Η Πρεσβυτέρα Ρώμη ταυτίσθηκε με τον ελληνικό κόσμο και πολιτισμό πολλούς αιώνες πριν από τον Μέγα Κωνσταντίνο ο οποίος μετέφερε την πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους στα Ανατολικά. Η κ. Αρβελέρ, γράφει: «η Παλαιά Ρώμη ήταν μεν η Αιώνια Ρώμη, αλλά δεν ήταν παρά μία «Roma mobilis» (κινητή), γιατί κατά τα αρχαιορωμαϊκά πρότυπα, Ρώμη ήταν η πόλη όπου βρισκόταν ο εκάστοτε αυτοκράτορας. Αντίθετα όμως από την Παλαιά, η Νέα Ρώμη ήταν η αμετάθετη έδρα του αυτοκράτορα [εξού και το όνομα Βασιλεύουσα]. Όποιος κατέχει τη Νέα Ρώμη είναι κύριος του κράτους της. Πρώτη λοιπόν πραγματική πρωτεύουσα [με την έννοια που έχει στα χρόνια μας ο όρος αυτός]. Η Κωνσταντινούπολη ήταν έδρα της αυτοκρατορίας και της εκκλησίας».[1] Η Αυτοκρατορία, διαιρέθηκε το 395 σε δυο τμήματα, το Ανατολικό (pars Orientis) και το Δυτικό (pars Occidentis).[2]
Η καινούργια πρωτεύουσα της νέας χριστιανικής αυτοκρατορίας λοιπόν, ονομάσθηκε Νέα Ρώμη, γιατί η Παλαιά Ρώμη μεταφέρθηκε ολόκληρη στην ελληνική Ανατολή (Translatio Urbis) και «στη Β’ Οἰκουμενική Σύνοδο (380, κανόνας γ’) και στην Δ’(451, καν. 28) λέγεται ρητά, ὅτι «εἰκότως» ἔλαβε ἡ νέα πρωτεύουσα ἴσα “πρεσβεῖα” μέ τήν Παλαιά Ῥώμη, “διά τό εἶναι αὐτην Νέαν Ῥώμην”. Γι’ αὐτό ὅλοι οἱ αὐτοκράτορες, Ἕλληνες ἐκ καταγωγῆς στην συντριπτική τους πλειονότητα, ὣς τόν Νέο-έλληνα Κωνσταντίνο τον Παλαιολόγο (†1453), θά ὀνομάζονται και θά αὐποκαλοῦνται «αὐτοκράτορες τῶν Ρωμαίων».[3]
H Ανατολή αντιμετώπιζε πρώτη τα κύματα των βαρβαρικών επιδρομών πριν αυτά ξεχυθούν προς τη Δύση. Ανατολικά βέβαια υπάρχει η περσική απειλή και στην Ανατολή ακμάζει ο νεοπαγής χριστιανισμός. Λογικά και η προσοχή του οξυδερκούς αυτοκράτορα Κωνσταντίνου στρέφεται προς την Ανατολή. Έτσι δίνει δικαίωμα στους χριστιανούς να ασκούν ελεύθερα την θρησκεία τους, για να τους επιστρατεύσει ευκολότερα εναντίον των εξωτερικών εχθρών της αυτοκρατορίας, και κτίζει την Κωνσταντινούπολη στην Ανατολή, στο νευραλγικό, μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, σταθμό της ναυτικής αρτηρίας, που από τη Μεσόγειο οδηγούσε στον Εύξεινο Πόντο, για να αντιμετωπίσει την βαρβαρική απειλή γρηγορότερα, αλλά κυρίως για να κινητοποιήσει τα στρατεύματα της Ρώμης κατά της αδιάκοπης προσπάθειας των Περσών να διαβρώσουν τα αυτοκρατορικά εδάφη.[4] Πρέπει, ωστόσο, να σημειώσουμε πως ήδη από τον Διοκλητιανό άρχισε η μεταφορά της πρωτεύουσας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από την Δύση στην Ανατολή (Νικομήδεια), γιατί έτσι έβλεπε περισσότερο την ενότητα της Αυτοκρατορίας.[5]
Για την αυτοκρατορία που δημιουργήθηκε στα Ανατολικά, την επονομαζόμενη αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης ή της Ρωμανίας, ο π. Γεώργιος Μεταλληνός αναφέρει: «Τον 4ο μ. Χ. αἰώνα ἐμφανίζεται στήν ἱστορία ἕνα ὁλότελα νέο κρατικό μέγεθος και μαζί του γεννιέται ἕνας νέος κόσμος, ἡ Αὐτοκρατορία τῆς ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ἢ ΡΩΜΑΝΙΑΣ. Στίς 11 Μαΐου τοῦ 330 ἐγκαινιάζεται ἀπό τόν αὐτοκράτορα της Μέγα Κωνσταντίνο (280-337) ἡ νέα πρωτεύουσα, που θά πάρει τιμητικά το ὄνομα τοῦ ἱδρυτῆ της (ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ), χωρίς ὅμως να χάσει τό πρῶτο και κύριο ὄνομα της όνομα (Νέα Ρώμη). ΝΕΑ ΡΩΜΗ-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ εἶναι τό ἱστορικά ὀρθό και πλῆρες ὄνομα της, πού διατηρεῖ μέχρι σήμερα στον τίτλο του ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης (Κωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης)».[6] Ο Μ. Αθανάσιος στα μέσα του 4ου αιώνα αναφέρει αυτό το όνομα γράφοντας χαρακτηριστικά σε μια επιστολή του: «…Μητρόπολις ἐστίν η ̔Ρώμη τη̃ς ̔Ρωμανίας».[7]
«Καμία ἴσως πόλη δέν ἐπηρέασε τήν πορεία τῆς Ἱστορίας, ὅπως ἡ νέα πρωτεύουσα τοῦ Ρωμαϊκοῦ κράτους, πού θεμελιώθηκε πάνω σέ μία ἀρχαία, ἑλληνική, πόλη, τό Βυζάντιο».[8] Το νέο αυτό κέντρο, η Κωνσταντινούπολη, από καταβολής του έγινε κέντρο χριστιανικό, γρήγορα ονομάστηκε εκτός από Νέα Ρώμη, Νέα Ιερουσαλήμ και Νέα Σιών, άσχετο αν ο ιδρυτής της δεν ήταν ακόμη χριστιανός. Όταν όμως εγκαινιάστηκε, αφιερώθηκε αμέσως, όπως γράφει η αναθηματική ιδρυτική στήλη, στον Δεσπότη Χριστό. Αργότερα θα προστεθεί και η Παναγία η Οδηγήτρια, ως προστάτιδα της πρωτεύουσας και των αυτοκρατορικών δυναμεων.[9] Ο Μέγας Κωνσταντίνος, ως ο τελευταίος αυτοκράτορας της Παλαιάς Ρώμης, οδήγησε την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στη μεταστοιχείωση της σε «ἐπώνυμον τοῦ Χριστοῦ Πολιτείαν»,[10] δηλαδή στο Χριστιανικό Κράτος της Νέας Ρώμης, και όπως μας πληροφορεί ο καθηγητής Γ. Χολέβας: « ̔Ο Μ. Κωνσταντῖνος, ἔμάθε τήν ἑλληνική γλώσσα, τιμοῦσε τήν Ἑλλάδα και τήν Ἱστορία της. Στό βάθος αἰσθανόταν Ἕλληνας».[11] «Πέθανε στίς 21 Μαΐου του 337, τάφηκε στό Ναό τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων. Ἡ ὀρθόδοξη χριστιανική Ἐκκλησία ἀνακήρυξε αὐτον και τή μητέρα του Ἁγίους και Ἰσαποστόλους σέ ἀναγνώριση τοῦ μεγάλου ἔργου τους για τήν Χριστιανοσύνη, μέ τήν ἀναγώριση αὐτῆς ὡς δικῆς τους θρησκείας και μέ τήν παύση τῶν διωγμῶν κατά τῶν Χριστιανῶν». [12]
1.Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο, 2η εκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 69, 70.
2.Διονύσιος Α. Ζακυθηνός, Ρωμαιοκρατία και Τουρκοκρατία, πηγή:”Mεταβυζαντινά και Νέα Ελληνικά’’, Αθήναι 1978, σελ. 2.
3.π. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός, Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία; 3η εκδ. Αρμός, Αθήνα 2003, σελ. 250.
4.Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο, 2η εκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 18.
5.Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου Ιερόθεου, Γέννημα και θρέμμα Ρωμηοί, β’εκδ. , Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου(Πελαγίας), Λεβαδειά 2000, σελ. 46
6.π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνού, Στα μονοπάτια της Ρωμηοσύνης, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2008, σελ. 30.
7.βλέπε παραπ., σελ. 42. *Ἐπιστολή πρός Μοναχούς τάς δυσσεβείας τῶν Ἀρειανῶν καθιστοροῦσα, PG 25, 733C.
8.Εταιρεία Ορθοδόξων Σπουδών, Φαινόμενα Νεοειδωλολατριας, πρακτικά επιστημ. συνεδρίου, Θεσσαλονίκη 25-27 Μαΐου 2003, εκδ. Θεοδρομία, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 263.
9.Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο, 2η εκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 18, 19.
10.π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνού, Στα μονοπάτια της Ρωμηοσύνης, εκδ. Αρμός, Αθήνα2008, σελ. 30.
11.Δρ. Γιάννης Κ. Χολέβας, Το Ελληνικό Βυζάντιο, α’εκδ. Πελασγός, Αθήνα 2010, σελ. 78.
12.βλέπε παραπ., σελ. 77.
Διονύσιος Πυλαρινός, θεολόγος- Εκκωφαντική Σιωπή
Μια σύντομη ιστορική αναφορά στην περίλαμπρη και ζηλευτή Πόλη, την πρωτεύουσα του Ελληνισμού, την παντοτινή πρωτεύουσα της Ρωμηοσύνης που έχει αφήσει ανεξίτηλα τα σημάδια της στην παγκόσμια ιστορία και στις ψυχές των Ελλήνων. Η Πόλη που είναι κέντρο και ψυχή της Ορθοδοξίας, η αιώνια Βασιλεύουσα.
Η Πρεσβυτέρα Ρώμη ταυτίσθηκε με τον ελληνικό κόσμο και πολιτισμό πολλούς αιώνες πριν από τον Μέγα Κωνσταντίνο ο οποίος μετέφερε την πρωτεύουσα του Ρωμαϊκού κράτους στα Ανατολικά. Η κ. Αρβελέρ, γράφει: «η Παλαιά Ρώμη ήταν μεν η Αιώνια Ρώμη, αλλά δεν ήταν παρά μία «Roma mobilis» (κινητή), γιατί κατά τα αρχαιορωμαϊκά πρότυπα, Ρώμη ήταν η πόλη όπου βρισκόταν ο εκάστοτε αυτοκράτορας. Αντίθετα όμως από την Παλαιά, η Νέα Ρώμη ήταν η αμετάθετη έδρα του αυτοκράτορα [εξού και το όνομα Βασιλεύουσα]. Όποιος κατέχει τη Νέα Ρώμη είναι κύριος του κράτους της. Πρώτη λοιπόν πραγματική πρωτεύουσα [με την έννοια που έχει στα χρόνια μας ο όρος αυτός]. Η Κωνσταντινούπολη ήταν έδρα της αυτοκρατορίας και της εκκλησίας».[1] Η Αυτοκρατορία, διαιρέθηκε το 395 σε δυο τμήματα, το Ανατολικό (pars Orientis) και το Δυτικό (pars Occidentis).[2]
Η καινούργια πρωτεύουσα της νέας χριστιανικής αυτοκρατορίας λοιπόν, ονομάσθηκε Νέα Ρώμη, γιατί η Παλαιά Ρώμη μεταφέρθηκε ολόκληρη στην ελληνική Ανατολή (Translatio Urbis) και «στη Β’ Οἰκουμενική Σύνοδο (380, κανόνας γ’) και στην Δ’(451, καν. 28) λέγεται ρητά, ὅτι «εἰκότως» ἔλαβε ἡ νέα πρωτεύουσα ἴσα “πρεσβεῖα” μέ τήν Παλαιά Ῥώμη, “διά τό εἶναι αὐτην Νέαν Ῥώμην”. Γι’ αὐτό ὅλοι οἱ αὐτοκράτορες, Ἕλληνες ἐκ καταγωγῆς στην συντριπτική τους πλειονότητα, ὣς τόν Νέο-έλληνα Κωνσταντίνο τον Παλαιολόγο (†1453), θά ὀνομάζονται και θά αὐποκαλοῦνται «αὐτοκράτορες τῶν Ρωμαίων».[3]
H Ανατολή αντιμετώπιζε πρώτη τα κύματα των βαρβαρικών επιδρομών πριν αυτά ξεχυθούν προς τη Δύση. Ανατολικά βέβαια υπάρχει η περσική απειλή και στην Ανατολή ακμάζει ο νεοπαγής χριστιανισμός. Λογικά και η προσοχή του οξυδερκούς αυτοκράτορα Κωνσταντίνου στρέφεται προς την Ανατολή. Έτσι δίνει δικαίωμα στους χριστιανούς να ασκούν ελεύθερα την θρησκεία τους, για να τους επιστρατεύσει ευκολότερα εναντίον των εξωτερικών εχθρών της αυτοκρατορίας, και κτίζει την Κωνσταντινούπολη στην Ανατολή, στο νευραλγικό, μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, σταθμό της ναυτικής αρτηρίας, που από τη Μεσόγειο οδηγούσε στον Εύξεινο Πόντο, για να αντιμετωπίσει την βαρβαρική απειλή γρηγορότερα, αλλά κυρίως για να κινητοποιήσει τα στρατεύματα της Ρώμης κατά της αδιάκοπης προσπάθειας των Περσών να διαβρώσουν τα αυτοκρατορικά εδάφη.[4] Πρέπει, ωστόσο, να σημειώσουμε πως ήδη από τον Διοκλητιανό άρχισε η μεταφορά της πρωτεύουσας της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας από την Δύση στην Ανατολή (Νικομήδεια), γιατί έτσι έβλεπε περισσότερο την ενότητα της Αυτοκρατορίας.[5]
Για την αυτοκρατορία που δημιουργήθηκε στα Ανατολικά, την επονομαζόμενη αυτοκρατορία της Νέας Ρώμης ή της Ρωμανίας, ο π. Γεώργιος Μεταλληνός αναφέρει: «Τον 4ο μ. Χ. αἰώνα ἐμφανίζεται στήν ἱστορία ἕνα ὁλότελα νέο κρατικό μέγεθος και μαζί του γεννιέται ἕνας νέος κόσμος, ἡ Αὐτοκρατορία τῆς ΝΕΑΣ ΡΩΜΗΣ ἢ ΡΩΜΑΝΙΑΣ. Στίς 11 Μαΐου τοῦ 330 ἐγκαινιάζεται ἀπό τόν αὐτοκράτορα της Μέγα Κωνσταντίνο (280-337) ἡ νέα πρωτεύουσα, που θά πάρει τιμητικά το ὄνομα τοῦ ἱδρυτῆ της (ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ), χωρίς ὅμως να χάσει τό πρῶτο και κύριο ὄνομα της όνομα (Νέα Ρώμη). ΝΕΑ ΡΩΜΗ-ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΗ εἶναι τό ἱστορικά ὀρθό και πλῆρες ὄνομα της, πού διατηρεῖ μέχρι σήμερα στον τίτλο του ὁ Οἰκουμενικός Πατριάρχης (Κωνσταντινουπόλεως-Νέας Ρώμης)».[6] Ο Μ. Αθανάσιος στα μέσα του 4ου αιώνα αναφέρει αυτό το όνομα γράφοντας χαρακτηριστικά σε μια επιστολή του: «…Μητρόπολις ἐστίν η ̔Ρώμη τη̃ς ̔Ρωμανίας».[7]
«Καμία ἴσως πόλη δέν ἐπηρέασε τήν πορεία τῆς Ἱστορίας, ὅπως ἡ νέα πρωτεύουσα τοῦ Ρωμαϊκοῦ κράτους, πού θεμελιώθηκε πάνω σέ μία ἀρχαία, ἑλληνική, πόλη, τό Βυζάντιο».[8] Το νέο αυτό κέντρο, η Κωνσταντινούπολη, από καταβολής του έγινε κέντρο χριστιανικό, γρήγορα ονομάστηκε εκτός από Νέα Ρώμη, Νέα Ιερουσαλήμ και Νέα Σιών, άσχετο αν ο ιδρυτής της δεν ήταν ακόμη χριστιανός. Όταν όμως εγκαινιάστηκε, αφιερώθηκε αμέσως, όπως γράφει η αναθηματική ιδρυτική στήλη, στον Δεσπότη Χριστό. Αργότερα θα προστεθεί και η Παναγία η Οδηγήτρια, ως προστάτιδα της πρωτεύουσας και των αυτοκρατορικών δυναμεων.[9] Ο Μέγας Κωνσταντίνος, ως ο τελευταίος αυτοκράτορας της Παλαιάς Ρώμης, οδήγησε την Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία στη μεταστοιχείωση της σε «ἐπώνυμον τοῦ Χριστοῦ Πολιτείαν»,[10] δηλαδή στο Χριστιανικό Κράτος της Νέας Ρώμης, και όπως μας πληροφορεί ο καθηγητής Γ. Χολέβας: « ̔Ο Μ. Κωνσταντῖνος, ἔμάθε τήν ἑλληνική γλώσσα, τιμοῦσε τήν Ἑλλάδα και τήν Ἱστορία της. Στό βάθος αἰσθανόταν Ἕλληνας».[11] «Πέθανε στίς 21 Μαΐου του 337, τάφηκε στό Ναό τῶν Ἁγίων Ἀποστόλων. Ἡ ὀρθόδοξη χριστιανική Ἐκκλησία ἀνακήρυξε αὐτον και τή μητέρα του Ἁγίους και Ἰσαποστόλους σέ ἀναγνώριση τοῦ μεγάλου ἔργου τους για τήν Χριστιανοσύνη, μέ τήν ἀναγώριση αὐτῆς ὡς δικῆς τους θρησκείας και μέ τήν παύση τῶν διωγμῶν κατά τῶν Χριστιανῶν». [12]
1.Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο, 2η εκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 69, 70.
2.Διονύσιος Α. Ζακυθηνός, Ρωμαιοκρατία και Τουρκοκρατία, πηγή:”Mεταβυζαντινά και Νέα Ελληνικά’’, Αθήναι 1978, σελ. 2.
3.π. Γεώργιος Δ. Μεταλληνός, Παγανιστικός Ελληνισμός ή Ελληνορθοδοξία; 3η εκδ. Αρμός, Αθήνα 2003, σελ. 250.
4.Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο, 2η εκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 18.
5.Μητροπολίτου Ναυπάκτου και Αγ. Βλασίου Ιερόθεου, Γέννημα και θρέμμα Ρωμηοί, β’εκδ. , Ιερά Μονή Γενεθλίου της Θεοτόκου(Πελαγίας), Λεβαδειά 2000, σελ. 46
6.π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνού, Στα μονοπάτια της Ρωμηοσύνης, εκδ. Αρμός, Αθήνα 2008, σελ. 30.
7.βλέπε παραπ., σελ. 42. *Ἐπιστολή πρός Μοναχούς τάς δυσσεβείας τῶν Ἀρειανῶν καθιστοροῦσα, PG 25, 733C.
8.Εταιρεία Ορθοδόξων Σπουδών, Φαινόμενα Νεοειδωλολατριας, πρακτικά επιστημ. συνεδρίου, Θεσσαλονίκη 25-27 Μαΐου 2003, εκδ. Θεοδρομία, Θεσσαλονίκη 2004, σελ. 263.
9.Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Γιατί το Βυζάντιο, 2η εκδ. Ελληνικά γράμματα, Αθήνα 2009, σελ. 18, 19.
10.π. Γεωργίου Δ. Μεταλληνού, Στα μονοπάτια της Ρωμηοσύνης, εκδ. Αρμός, Αθήνα2008, σελ. 30.
11.Δρ. Γιάννης Κ. Χολέβας, Το Ελληνικό Βυζάντιο, α’εκδ. Πελασγός, Αθήνα 2010, σελ. 78.
12.βλέπε παραπ., σελ. 77.
Διονύσιος Πυλαρινός, θεολόγος- Εκκωφαντική Σιωπή
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου