ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ

ΟΔΟΙΠΟΡΙΚΟ ΣΤΑ ΜΟΝΑΣΤΗΡΙΑ ΤΗΣ ΛΕΥΚΑΔΟΣ

Μοναστήρια

Το Μοναστήρι της Φανερωμένης

Μοναστήρι της Φανερωμένης: στον καταπράσινο πευκόφυτο λόφο που βρίσκεται δυτικά της πόλης  κι απ’ όπου η θέα προς τον Αϊ Γιάννη, τη Γύρα και το Κάστρο είναι μαγευτική είναι χτισμένο το μοναστήρι της Φανερωμένης. Με ιστορία αιώνων, η οποία πιθανότατα ξεκινά από τους πρώτους αποστολικούς χρόνους, είναι ένα από τα σπουδαιότερα μνημεία του τόπου και το μοναδικό μοναστήρι του νησιού που λειτουργεί στις μέρες μας. Η παράδοση αναφέρει ότι στο σημείο που βρίσκεται χτισμένο, υπήρχε το Καλλιμάρμαρο Ιερό της θεάς Αρτέμιδος. Οι Μαθητές του Αποστόλου Παύλου που έφτασαν πρώτοι στο νησί, συγκέντρωσαν εδώ τους κατοίκους και κήρυξαν το χριστιανισμό, δημιουργώντας τον πρώτο «ευκτήριο οίκο», ενώ ένας απ’ αυτούς ο Σωσίων χειροτονήθηκε πρώτος επίσκοπος Λευκάδος και ίδρυσε το μοναστήρι.

Σύμφωνα με εκκλησιαστικές πηγές, στα χρόνια του Μεγάλου Κωνσταντίνου, μετά την Α' Οικουμενική Σύνοδο, ήρθαν πέντε Πατέρες με τον επίσκοπο Λευκάδας Αγάθαρχο. Δύο απ’ αυτούς εγκαταστάθηκαν στη μονή και οι τρεις άλλοι ίδρυσαν το Ησυχαστήριο των Αγίων Πατέρων έξω από το χωριό Αλέξανδρος. Οι Πατέρες αυτοί έχτισαν τα πρώτα κελιά, μεγάλωσαν το ναό και οργάνωσαν το μοναχισμό στη Λευκάδα.
Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι η πρώτη εικόνα της Παναγίας που είχε παραγγελθεί στην Κωνσταντινούπολη, αποκαλύφθηκε «αχειροποίητος» στον ιερομόναχο και αγιογράφο Κάλλιστο, μετά από προσευχή του. Γι’ αυτό ονομάστηκε και Φανερωμένη.

Η θαυματουργή εικόνα της Φανερωμένης

Το μοναστήρι πήρε τη σημερινή του μορφή επί Ενετοκρατίας το 1734. Ο ναός ξαναχτίστηκε τον 19ο αιώνα, μετά από δύο πυρκαγιές και έχει χαρακτηριστικά που φανερώνουν έντονη επίδραση της Ζακυνθινής αρχιτεκτονικής.

Η εικόνα της Παναγίας (1887) είναι αντίγραφο της παλιάς θαυματουργής εικόνας της Φανερωμένης και έγινε στο Άγιο Όρος. Το τέμπλο του έγινε μετά το 1886 και είναι έργο του Ευστάθιου Προσαλέντη του νεότερου. Οι εικόνες του είναι έργο των αδελφών Χριστόδουλου και Θωμά Ζωγράφου από τις Χιονιάδες της Ηπείρου.

Επίσης, στις ποδιές του τέμπλου υπάρχουν έργα του Λεωνίδα Σίδερη, με παραστάσεις από την Καινή Διαθήκη. Το μοναστήρι ανακαινίστηκε πρόσφατα με πρωτοβουλία του Ηγούμενου. Κατασκευάστηκε νέα πτέρυγα κελιών, ηγουμενείο, συνοδικό, βιβλιοθήκη και παρεκκλήσιο αφιερωμένο στον Άγιο Σιλουανό τον Αθωνίτη. Εδώ, σε σύγχρονο κτίριο, στεγάζεται και το Εκκλησιαστικό μουσείο της μονής με χαρακτηριστικά εκθέματα της εκκλησιαστικής τέχνης και παράδοσης. Εικόνες, άμφια, σκεύη και βιβλία εκτίθενται σε τρεις ορόφους δίνοντας στον επισκέπτη μια ανάγλυφη εικόνα για την εξέλιξη του πολιτισμού της Λευκάδας.

Επίσης, στη μονή λειτουργεί έκθεση χριστιανικού βιβλίου, καθώς και μικρός ξενώνας για τη φιλοξενία προσκυνητών. Η Παναγία η Φανερωμένη, που στέκει για αιώνες στον ιερό βράχο, συγκεντρώνει πολλούς προσκυνητές. Είναι πολιούχος και προστάτιδα των «απανταχού της γης Λευκαδίων» και η χάρη της εορτάζεται με κάθε μεγαλοπρέπεια τη Δευτέρα του Αγίου Πνεύματος.

Μοναστήρι του Αγίου Νικολάου Νηράς, λίγο πριν το φάρο του Λευκάτα. Ιδρύθηκε πιθανότατα στις αρχές του 17ου αιώνα, το 1637 ή και παλαιότερα. Χτίστηκε από εφτά οικογένειες που του κληροδότησαν μεγάλη ακίνητη περιουσία. Ο σημερινός ναός είναι μεταγενέστερος. Το τέμπλο του είναι σύγχρονο με τις εικόνες του, που έγιναν το 1799. Δεκατρείς εικόνες του δωδεκαόρτου και τα τρία δεσποτικά είναι έργα του αγιογράφου Ανδρέα Μπέτζου. Είναι όλες ζωγραφισμένες με ειδικό αβγόχρωμα πάνω στο σανίδι και διατηρούνται σε αρκετά καλή κατάσταση. Η δεσποτική εικόνα του Αγίου Νικολάου είναι έργο ενός άλλου γνωστού αγιογράφου, του Δημητρίου Φώσκαρη, ζωγραφισμένη το 1699. Είναι η πιο παλιά ενυπόγραφη και χρονολογημένη φορητή εικόνα της Λευκάδας, η οποία κλάπηκε και ξαναβρέθηκε το 1979 με πολλές φθορές. Σήμερα φυλάσσεται σε κτήριο του μοναστηριού, στο χωριό Αθάνι. Το μοναστήρι δεν έχει τοιχογραφίες.

Μονή του Αγίου Γεωργίου: βρίσκεται στο δάσος των Σκάρων, λίγο μετά από τα Κολυβάτα στην περιοχή Αλεξάνδρου, σ’ ένα πλάτωμα με θέα προς τα βορειοδυτικά του νησιού. Σύμφωνα με μαρτυρίες και έγγραφα, ιδρύθηκε το 1611 και αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα ιστορικά μνημεία της κεντρικής Λευκάδας. Το μοναστήρι άκμαζε επί Τουρκοκρατίας, όταν στην περιουσία του περιήλθε και το δάσος των Σκάρων. Το 1727 η μονή έφτασε να έχει 8 μετόχια, να καλλιεργεί 708 στρέμματα χωράφια και να συντηρεί 900 αιγοπρόβατα. Ο ναός του μοναστηριού επεκτάθηκε το 1709. Στο εσωτερικό του, στον ανατολικό τοίχο που έχει μείνει ανέπαφος διασώζονται αξιολογότατες αγιογραφίες, ενώ ενδιαφέρον παρουσιάζει το τέμπλο του, που έγινε το 1724 και είναι αντίγραφο του τέμπλου του ναού του Αγίου Μηνά που βρίσκεται στην πόλη της Λευκάδας. 

Ασκητήριο των Αγίων Πατέρων: Είναι ριζωμένο εδώ και αιώνες σε μια βραχώδη έκταση, 5 χιλιόμετρα πάνω από τη Νικιάνα προς τον Αλέξανδρο, μέσα σε μια σπηλιά κοντά στην περιοχή των Σκάρων. Είναι από τα παλαιότερα χριστιανικά μνημεία του νησιού. Εκκλησιαστικές πηγές αναφέρουν ότι εδώ μόνασαν οι τρεις Άγιοι Πατέρες, που ήρθαν στο νησί μετά την Α΄Οικουμενική Σύνοδο στη Νίκαια της Βιθυνίας το 325 μ.Χ., βρήκαν καταφύγιο στη σπηλιά, και δίδαξαν το Ευαγγέλιο μέχρι το τέλος της ζωής τους. Σε μια διπλανή σπηλιά, βρίσκονται οι τάφοι τους και ο λιτός ναΐσκος του Ησυχαστηρίου, που χτίστηκε προς τιμή τους.
  Μονή της Θεοτόκου της Οδηγήτριας: Είναι το παλαιότερο χριστιανικό μνημείο που σώζεται στο νησί. Βρίσκεται κοντά στην Απόλπαινα, μέσα στον ελαιώνα. Η ίδρυσή της πιστεύεται πως έγινε στα 1449 - 1450, ενώ άλλοι την τοποθετούν παλιότερα, κατά τον τον 11ο αιώνα. Το καθολικό της, ο ναός της Παναγίας της Οδηγήτριας, είναι μονόκλιτη βασιλική με ξύλινη στέγη και διατηρείται σε καλή κατάσταση. Στον ανατολικό και νότιο τοίχο του σώζονται τμήματα τοιχογραφίας ξεχωριστής τέχνης, που συνδυάζει την Παλαιολόγεια με τη δυτική τεχνοτροπία. Εδώ έζησε την τελευταία περίοδο του βίου της, από το 1463 έως το 1474 και εδώ ετάφη, η μοναχή Ελένη Παλαιολογίνα, κόρη του Δεσπότη του Μυστρά Θωμά Παλαιολόγου και σύζυγος του δεσπότη της Σερβίας Βράνκοβιτς. 

Τοιχογραφίες στην Μονή του Αγίου Ιωάννη στο λιβάδι της Καρυά

Μονή του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου: χτισμένο στην άκρη του κάμπου της Καρυάς, σε μια ειδυλλιακή πλαγιά, βρίσκεται το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννου του Προδρόμου, γνωστό στους ντόπιους ως «Αη Γιάννης στο Λιβάδι». Ιδρύθηκε το 1605 και για μια περίοδο τριών αιώνων έπαιξε σημαντικό ρόλο στην οικονομική και πνευματική ζωή του νησιού. Στις αρχές του 19ου αιώνα το μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη ήταν το πλουσιότερο και πολυπληθέστερο στη Λευκάδα, ενώ ήδη από τον 18ο αιώνα η μονή της Οδηγήτριας και άλλοι δεκαπέντε ναοί του νησιού είχαν γίνει μετόχια του. Στο καθολικό του, κατά την παράδοση, ετάφη το 1622 ο ξακουστός αρματολός Σίμος Μπούας ή Γρίβας. Ο σημερινός ναός είναι νεότερος, μονόχωρος, με ξύλινη στέγη και με γυναικωνίτη. Έχει εξαιρετικές τοιχογραφίες, που χρονολογούνται από το 1736 έως το 1753. Στο βόρειο τοίχο σώζονται τοιχογραφίες σε τρεις ζώνες. Στην πρώτη ολόσωμοι άγιοι, στη μεσαία στηθάρια αγίων και στην πάνω μεγάλες πολυπρόσωπες παραστάσεις, φθαρμένες από τον χρόνο. Στα δυτικά διακρίνονται ο Άγιος Κωνσταντίνος, η Αγία Ελένη και ο Αρχάγγελος Μιχαήλ. Δίπλα στο καθολικό της μονής, μέσα σε πυκνή βλάστηση, υπάρχει το ερειπωμένο παρεκκλήσι του Αγίου Νικολάου.

Η Μονή Αρχαγγέλου Μιχαήλ στη Βαυκερή. Το ασκητήριο των Αγίων Πατέρων

Μονή του Ασωμάτου Αρχάγγελου Μιχαήλ: λίγο έξω από τη Βαυκερή βρίσκεται, ερειπωμένο πια, ένα από τις πιο αξιόλογα και πιο πλούσια μοναστήρια του νησιού. Υπολογίζεται ότι ιδρύθηκε το 16ο αιώνα, στα χρόνια της Τουρκοκρατίας. Σύμφωνα με τον ιστορικό Κ. Μαχαιρά, υπήρχε πολύ πριν από το 1681. Ο αρχικός ναός ήταν μια μικρή μονόχωρη αίθουσα με σαμαρωτή ξύλινη στέγη και συμπληρωνόταν από μικρά χαμηλά κελιά. Στα 1700, επί Ενετών, το μοναστήρι βρισκόταν στην ακμή του με 19 κελιά, πολλά χωράφια και ζώα. Όλος ο μοναστηριακός οικισμός βρισκόταν σε μια κατάφυτη και πλούσια κοιλάδα. Σήμερα μόνο τα ερείπια των εγκαταστάσεων του μοναστηριού κελιά, ξενώνες, αποθήκες, ελαιοτριβείο, στάβλοι μαρτυρούν την παλιά οικονομική ευρωστία του.
Το καθολικό του ναού έχει σημαντικές τοιχογραφίες, που δημιουργήθηκαν από τα τέλη του 16ου έως τις αρχές του 17ου αιώνα, και κάλυπταν τότε όλο το ναό. Αξίζει να θαυμάσουμε την «Παναγία Πλατυτέρα» στην κόγχη του Ιερού και πάνω την «Ανάληψη του Χριστού». Η εικόνα της «Άκρας Ταπείνωσης» στην κόγχη της Πρόθεσης, το «Όραμα της Αγίου Πέτρου» και η «Θυσία του Αβραάμ» αποτελούν εντυπωσιακές παραστάσεις, το ίδιο και η σειρά των προφητών και των ολόσωμων αγίων. Μια από τις καλύτερα διατηρημένες παραστάσεις με απαλά και ζεστά χρώματα και απόλυτα ισορροπημένη σύνθεση είναι το «Εν Χώναις θαύμα του Αρχάγγελου Μιχαήλ», στον οποίο είναι αφιερωμένο το μοναστήρι.

Η Κόκκινη Εκκλησία στα Πλατύστομα

Το ιστορικό μοναστήρι της Κόκκινης Εκκλησίας, της Ευαγγελίστριας βρίσκεται στα Πλατύστομα. O πρώτος ναΐσκος ιδρύθηκε από δύο μοναχούς το 1478 και χτίστηκε με αργούς λίθους και ντόπιο κόκκινο πηλό, γι’ αυτό και ονομάστηκε Κόκκινη Εκκλησία. Το μοναστήρι που χτίστηκε αργότερα, μέσα στον 16ο αιώνα εξελίχτηκε σε θρησκευτικό κέντρο με ξεχωριστή φήμη και μεγάλη περιουσία. Τα νεότερα χρόνια ο ναός και το τέμπλο δέχτηκαν συμπληρωματικές επισκευές και διορθώσεις. Οι παλαιότερες δεσποτικές εικόνες είναι σπουδαία έργα του Κρητικού Μιχαήλ Τζεν, χρονολογούνται από το 1723 και σήμερα φυλάσσονται στη Συλλογή Μεταβυζαντινών Εικόνων Επτανησιακής Τέχνης, στην Δημόσια Βιβλιοθήκη της Λευκάδας. Είναι «ο Ευαγγελισμός», «Η Κυρία των Αγγέλων», «ο Χριστός Βασιλεύς Βασιλευόντων» και «ο Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος». Το ξυλόγλυπτο τέμπλο είναι κι αυτό εξαιρετικό με πέντε θαυμάσιες, πολύ καλά διατηρημένες εικόνες. Η Κόκκινη Εκκλησιά αποτελεί ένα από τα σημαντικότερα χριστιανικά μνημεία της Λευκάδας.

Μονή του προφήτη Ηλία: Βρίσκεται στο Σπανοχώρι και όπως προκύπτει από παλαιά έγγραφα, παραχωρήθηκε ερειπωμένη από την Ενετική κυβέρνηση στον ιερέα Βενέτιο Βονασιέρη, ο οποίος την ξανάχτισε. Το 1815 περιήλθε στο Δημόσιο. Πρόσφατα επισκευάστηκε και είναι επισκέψιμη.

Ο 'Αγιος Ιωάννης στο Ροδάκι

Μονή του Αγίου Ιωάννη: Πέντε χιλιόμετρα νότια από το χωριό Βουρνικά, στη θέση Ροδάκι, πάνω από τον κόλπο της Βασιλικής, σώζεται μια από τις πιο ενδιαφέρουσες μονές του νησιού. Πιθανολογείται ότι χτίστηκε το 1654, πάνω στα θεμέλια αρχαίου δωρικού ναού της Δήμητρας, θεάς της γεωργίας και της γονιμότητας. Γι’ αυτό και η πρόληψη ότι όποιο άτεκνο ζευγάρι λειτουργήσει στην εκκλησία και πατήσει το κατώφλι της εισόδου θα αποκτήσει παιδί, είναι πιθανό να απηχεί κάποια αρχαία δοξασία. Σώζονται ίχνη του αρχαίου ναού, όπως δωρικά κιονόκρανα και μέρος του πλακόστρωτου δαπέδου. Γύρω στα τέλη του 18ου αιώνα το μοναστήρι περιήλθε στο δημόσιο και το 1797 παραχωρήθηκε στη Μονή Ασωμάτου της Βαυκερής. Ο αρχικός ναός που διατηρείται σε αρκετά καλή κατάσταση, μέσα σε ευρύχωρο περίβολο επεκτάθηκε επανειλημμένα, τα κελιά των μοναχών αυξήθηκαν και δημιουργήθηκαν βοηθητικοί χώροι. Τμήματα των τοιχογραφιών στον ανατολικό τοίχο του καθολικού διατηρούνται σε καλή κατάσταση και αποτελούν δείγμα εξαίρετης τεχνοτροπίας. Στην κόγχη του ιερού διακρίνεται η αυστηρή μορφή της Πλατυτέρας. Στην πρόθεση εικονίζεται η Άκρα Ταπείνωση, στη συνέχεια ο πρωτομάρτυρας Στέφανος και ο Άγιος Ρωμανός. Παρά την φθορά των παραστάσεων, είναι φανερή η λεπτή, καλαίσθητη τέχνη τους.

Μοναστήρι του Αγίου Γεωργίου στο Μαραντοχώρι. Ιδρύθηκε στα τέλη του 16ου αιώνα ή στις αρχές του 17ου, το αργότερο μέχρι το 1620. Το μοναστήρι δεν ήταν μεγάλο, υπήρξε όμως πλουσιότατο και με πολλά κτήματα. Το 1922, σύμφωνα με μαρτυρίες των κατοίκων, ο ναός του έγινε τόπος απομόνωσης ατόμων που είχαν προσβληθεί από ευλογιά, γι΄ αυτό μετά την επιδημία σφυροκόπησαν τους τοίχους και τους ασβέστωσαν, για απολύμανση. Το μικρό καθολικό του μοναστηριού ήταν γεμάτο τοιχογραφίες, από τις οποίες λίγες σώζονται σήμερα. Σώζεται επίσης τμήμα του τέμπλου αξιόλογης ξυλογλυπτικής τέχνης, που χρονολογείται στα μέσα του 18ου αιώνα. Εκεί υπάρχουν δύο αξιόλογες εικόνες, της Θεοτόκου και του Χριστού.

Μοναστήρι του Αγίου Κηρύκου στο Αθάνι. Ιδρύθηκε επί τουρκοκρατίας. Μικρό και περιορισμένο, έγινε μετόχι της μονής του Αρχαγγέλου Ασωμάτου της Βαυκερής, τον 18ο αιώνα. Γκρεμίστηκε από τους σεισμούς και ξαναχτίστηκε. Η βημόθυρα της Ωραίας Πύλης του καθολικού του που εικονίζει το Χριστό, μια από τις παλαιότερες της μονής, βρίσκεται σήμερα στην εκκλησία της Παναγίας Ραχιώτισσας.

Μονή του Αγίου Νικολάου, 3 χιλιόμετρα περίπου ανατολικά από το Νικολή. Κάποτε ήταν εδώ το καθολικό μικρού μοναστηριού που σύμφωνα με μια μαρτυρία, ο χτίστηκε το 1651. Η μοναδική είσοδος υπάρχει στη νότια πλευρά του ναού και στο υπέρθυρό της υπάρχει λαξεμένος σταυρός με επιγραφή. Τα γύρω ερείπια επιβεβαιώνουν την ύπαρξη της μονής.

Ο 'Αγιος Ιωάννης Πρόδρομος στο Μεγανήσι

Το μικρό μοναστήρι του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου,είναι χτισμένο στη βοτσαλωτή παραλία στα δυτικά του Μεγανησίου. Μπορεί να μην έχει να επιδείξει σπουδαίες τοιχογραφίες ή ιδιαίτερα αρχιτεκτονικά χαρακτηριστικά, έχει όμως μεγάλη ιστορία. Χωρίς να έχει επιβεβαιωθεί πλήρως, η παράδοση λέει ότι θεμελιώθηκε πριν το 1477. Λέγεται ότι καταστράφηκε από πειρατές που πέταξαν την εικόνα του Αγίου στη θάλασσα η οποία ανασύρθηκε μέσα στα δίχτυα κάποιου ψαρά. Το 1800 ο μοναχός Ιωάννης Πατρίκης, από πλούσια οικογένεια και πολύ αγαπητός τόσο στην Ιθάκη όσο και στο Μεγανήσι που το επισκεπτόταν συχνά, έστειλε μια καλόγρια να το ξαναχτίσει. Λέγεται πως η καλόγρια αυτή, με βοηθό της τον Μεγανησιώτη Βασίλη Πολίτη, διακόνευε συνεχώς για να πετύχει το σκοπό της, έφτασε μάλιστα μέχρι τον Τσάρο της Ρωσίας για να συγκεντρώσει τα αναγκαία χρήματα. Στο τέλος τα κατάφερε. Το μοναστήρι ξαναχτίστηκε και η καλόγρια έμεινε εκεί μέχρι το θάνατό της. Ο τάφος της βρίσκεται ανάμεσα στα θεμέλια του παλιού και του νέου τοίχου του ιερού.