ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ ΕΙΣ ΤΑΣ ΣΥΚΟΦΑΝΤΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΙΕΡΟΜΑΡΤΥΡΟΣ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ Ε

ΜΙΑ ΑΠΑΝΤΗΣΙΣ ΕΙΣ ΤΑΣ ΣΥΚΟΦΑΝΤΙΑΣ ΚΑΤΑ ΤΟΥ ΑΓΙΟΥ ΓΡΗΓΟΡΙΟΥ ΤΟΥ Ε΄ ΠΑΤΡΙΑΡΧΟΥ ΚΩΝ/ΛΕΩΣ ΠΡΟΣ τούς ἀγαπητούς ἐν Χριστῶ ἀδελφούς καί τέκνα ἐν Κυρίω πνευματικά. Σύν τῆ πατρικῆ ἡμῶν εὐχῆ νά διέλθωμεν θεαρέστως τήν Μεγάλην Ἑβδομάδα τῶν Παθῶν καί νά ἑορτάσωμεν ἐν εὐφροσύνη καί ἀγαλλιάσει πνευματικῆ τήν Λαμπροφόρον τοῦ Κυρίου Ἀνάστασιν, σᾶς ἐνημερώνω καί ἐπί τοῦ κάτωθι θέματος. Εἰς τόν Ἱερόν Ναόν Ἁγίας Τριάδος Κάτω Ἡλιουπόλεως, πρίν καταλάβει τόν Ναόν καί ἐγκατασταθεῖ παρανόμως καί αὐθαιρέτως ὁ ψευδαρχιεπίσκοπος Νικόλαος, ἐτιμούσαμε πάντοτε καί τούς Ἁγίους Νεομάρτυρας ἰδιαιτέρως τόν Ἅγιον Γρηγόριον τόν Ε΄ εἰς τοῦ ὁποίου τό ὄνομα ἦτο ἀφιερωμένη ἡ παρακειμένη τῶ Ναῶ «ΣΤΕΓΗ ΦΙΛΟΞΕΝΙΑΣ ΚΛΗΡΙΚΩΝ». Ἀπό τοῦ παρελθόντος ἔτους ἀπεφασίσαμεν, ὅπως εἰς τό ἀνεγειρόμενον Ἡσυχαστήριον Παναγίας Παραμυθίας (παρά τόν Ἰερόν Ναόν Παναγίας Σουμελᾶ - Ἀθηνιωτίσσης) τιμῶνται καί οἱ Ἅγιοι Νεομάρτυρες εἰς κοινήν ἑορτήν μετά τῆς Ὑπεραγίας Θεοτόκκου, τήν Κυριακήν τῶν Μυροφόρων. Ἐφέτος, καί ἐπειδή ἡ ἑορτή τοῦ Ἁγίου Γρηγορίου τοῦ Ε’ συμπίπτει τήν Πέμπτην 10 Ἀπριλίου 2009, ὅτε θά εὑρισκώμεθα εἰς Ρουμανίαν διά νά συνεορτάσωμεν μεθ’ ὅλων τῶν συνεπισκόπων μας τήν πρώτην ἐπέτειον τῆς ἑνώσεώς μας καί τήν μεγάλην ἑορτήν τῶν Ρουμάνων Ὀρθοδόξων (Ζωοδόχου Πηγῆς) ἀπεφασίσαμεν νά τιμήσωμεν τόν νεομάρτυρα καί ἐθνομάρτυρα ἅγιον Γρηγόριον τόν Ε΄ τήν Κυριακήν τῶν Μυροφόρων εἰς τόν Ἱερόν Ναόν Παναγίας Σουμελᾶ - Ἀθηνιωτίσσης. Τοῦτο τό κάμνομεν διότι ὁ ἅγιος Γρηγόριος εἶναι ὀ περισσότερον πάντων ἀδικως συκοφαντηθείς ΝΕΟΜΑΡΤΥΣ καί διά τοῦτο πιστεύομεν ὅτι ἔχει καί μεγάλην παρρησίαν πρός τόν Θεόν. Εἰς τό παρατιθέμενον κείμενον, τό ὁποῖον ἐλάβομεν ἐκ τοῦ διαδικτύου, ὑπάρχει ἡ ἀπάντησις εἰς ἐκείνους οἱ ὁποῖοι ἄθεοι ὄντες καί ἐχθροί τοῦ Ἱεροῦ Κλήρου συκοφαντοῦν τόν ἥρωα Πατριάρχην ὡς προδότην τοῦ Ἔθνους καί τῆς Ὀρθοδοξίας. ‘Ας ἴδωμεν: ΑΓΙΟΣ ΓΡΗΓΟΡΙΟΣ Ε΄, Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821, ΚΑΙ ΟΙ ΣΥΚΟΦΑΝΤΙΕΣ! Ο άγιος Γρηγόριος ο Ε΄ και η επανάσταση. Η κατασυκοφάντηση του ΣΩΤΗΡΑ των Ελλήνων Απο http://www.ierosolymitissa.org/paganismos.htm Ξένοι των Ελληνικών ιδανικών, και αμέτοχοι της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων, οι Νεοπαγανιστές κατηγορούν τον άγιο Γρηγόριο τον Ε΄ για προδοσία, και συμμαχία με τους Τούρκους. Αυτόν που σκότωσαν οι Τούρκοι μαρτυρικά, επειδή βοήθησε το έθνος στην απελευθέρωσή του! Αυτόν που οι απελευθερωμένοι Χριστιανοί Έλληνες, δήλωσαν ότι αναγνωρίζουν ως ΑΓΙΟ και ΕΘΝΟΜΑΡΤΥΡΑ. Παράλληλα, στα παρακάτω ντοκουμέντα, θα γίνει εμφανές, ότι η επανάσταση του 1821, δεν ήταν η επανάσταση ενός άθρησκου Ελληνικού έθνους. Αντίθετα, ήταν επανάσταση των Χριστιανών, ενάντια στους Μουσουλμάνους δυνάστες. Κάτι που πρέπει να σκεφθούν όλοι αυτοί που ζητούν να απογυμνώσουν την Ελλάδα από το Χριστό. Φανατικοί ιδεολογικοί ψευδοκατήγοροι Οι εχθροί της εκκλησίας χαλάνε τον κόσμο, φωνάζοντας ότι ο Πατριάρχης ήταν ο χειρότερος «Τουρκόφιλος», «μισέλληνας», «προδότης του γένους» κλπ., αφού αφόρισε την Επανάσταση και ιδίως τους πρώτους ηγέτες της Αλέξανδρο Υψηλάντη και Μιχαήλ Σούτσο. Και το μεν αφοριστικό είναι αυθεντικό. Γεννάται όμως το ερώτημα: Το αξιολογούν οι κατήγοροι σωστά; Και το ερώτημα γίνεται πιο σοβαρό όταν βλέπουμε τους Έλληνες, τόσες γενεές, και μάλιστα τους ίδιους τους αφορισμένους, να το αξιολογούν εντελώς διαφορετικά. Και γι' αυτό τον τιμούν σαν την ιερότερη εθνική μορφή. Και του έστησαν ανδριάντα στο Πανεπιστήμιο. Περί της σωστής αξιολόγησης του θέματος αυτού, απάντηση πρέπει να δώσει όχι η ιδεολογία, αλλά τα ιστορικά δεδομένα. Γιατί αυτοί που κατηγορούν τον άγιο, το κάνουν μόνο και μόνο από αντιχριστιανική προκατάληψη, και μίσος για τον Χριστιανισμό, και όχι για ιστορικούς λόγους. Αςδούμε λοιπόν ένα-ένα τα γεγονότα, για να βγάλουμε στο τέλος ένα καθαρό συμπέρασμα, πέρα από τις ιδεολογικές φωνασκίες των εχθρών της Εκκλησίας. Τα ιστορικά γεγονότα της εποχής εκείνης 1. Λίγα χρόνια πριν από το 1821 είχε συσταθεί με πρωτοβουλία του Τσάρου Αλεξάνδρου Παύλοβιτς η περίφημη Ιερή Συμμαχία, που στόχο είχε την πρόληψη και καταστολή κάθε επανάστασης. Μετείχαν: Ρωσία, Αυστρία, Αγγλία, Γαλλία, κλπ. Κόκκινο πανί για την Ιερή Συμμαχία ήταν οι ιδέες της Γαλλικής Επανάστασης. Συμπέρασμα πρώτο: Κάθε επανάσταση, ακόμη και η πιο καλά οργανωμένη, κινδύνευε να αποτύχει λόγω εχθρικότητας των τότε μεγάλων δυνάμεων. 2. Η Ελληνική Επανάσταση ευθύς εξ αρχής στιγματίστηκε, διότι φαινόταν έντονη η επίδραση των αρχών της Γαλλικής Επαναστάσεως. Και το κίνημα του Ρήγα, και η οργάνωση της Φιλικής Εταιρείας και ο τρόπος διακυβέρνησης του Μοριά, έκαναν ακόμη και σε τυφλό φανερή την γαλλική επίδραση. Συμπέρασμα δεύτερο: Η Ελληνική Επανάσταση ήταν βέβαιο, ότι εκτός από την οργή του Σουλτάνου θα αντιμετώπιζε και την μήνη των τότε υπερδυνάμεων. 3. Η Επανάσταση του Αλέξανδρου Υψηλάντη στην Βλαχία εξόργισε τον Σουλτάνο σε αφάνταστο βαθμό, διότι: α) ο αρχηγός της ήταν πρίγκιπας της Ρωσίας. β) ο ηγεμών της Βλαχίας Μιχαήλ Σούτσος ήταν Φαναριώτης, γ) συνθήκη απαγόρευε στον Σουλτάνο να παρεμβαίνει στις παραδουνάβιες ηγεμονίες χωρίς άδεια του Τσάρου. Συμπέρασμα τρίτο: Ο θυμός του Σουλτάνου δεν ήταν καλό πράγμα. Οι Τούρκοι μέχρι και σήμερα αλλού πονούν και αλλού χτυπούν (βλέπε Κύπρος-Κωνσταντινούπολις). 4. Πρώτα απ' όλα ο Σουλτάνος ξέσπασε στους Ρωμηούς της Πόλης. Τα γεγονότα του 1956 ωχριούν μπροστά στις θηριωδίες που υπέμειναν οι Έλληνες της Πόλης του 1821. Έπειτα ο Σουλτάνος ζήτησε εξηγήσεις από τον Μιλέτ-μπασή, δηλ. εθνάρχη των Ρωμιών, Γρηγόριο Ε΄ και τον Τσάρο της Ρωσίας Αλέξανδρο Α΄ Παύλοβιτς. Ο μεν Γρηγόριος προσπάθησε να τον καλμάρει με ψέματα: ότι τάχα δεν ήξερε τίποτε (ενώ τα ήξερε όλα, όπως μας λένε όλοι οι σύγχρονοί του ιστορικοί, άσχετα αν ο ίδιος δεν ήταν σύμφωνος). Ο δε Τσάρος έσπευσε να δώσει τις εξής πληροφορίες στον «εν τυραννία αδελφό» του Σουλτάνο: α) Ο πρίγκιπας Αλ. Υψηλάντης επαύθη απ' όλα του τα εν Ρωσία καθήκοντά του και απεκηρύχθη. β) Ο Τσάρος δεν είχε καμία ανάμειξη. γ) Ο Σουλτάνος αφήνεται απόλυτα ελεύθερος να αντιδράσει όπως ξέρει και να συγυρίσει τους στασιαστές. (Το έγγραφο του Τσάρου μας το διέσωσε πλήρες ο Σπ. Τρικούπης στον Α΄ Τόμο της Ιστορίας της Ελλην. Επαναστάσεως). Συμπέρασμα τέταρτο: Άρα οι Έλληνες έπρεπε να αντιμετωπίσουν μόνοι τους, αβοήθητοι, την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Είναι αστείο να πιστεύει κανείς, ότι μπορούσαν οι Ρωμιοί να νικήσουν τότε την Οθωμανική αυτοκρατορία. Αυτό το έδειξε περίλαμπρα, δυστυχώς, η εκστρατεία του Ιμπραήμ Πασά στην Πελοπόννησο, που διέλυσε σαν ιστούς αράχνης όλες τις αμυντικές γραμμές των Ελλήνων. Και αλίμονο αν δεν επενέβαιναν οι ξένοι! 5. Η ιστορία μας μιλάει για την οξύτητα, με την οποία ο Σουλτάν Μαχμούτ Β΄ αντέδρασε στην Επανάσταση. α) Έπαυσε δύο μεγάλους Βεζίρηδες σε διάστημα ολίγων ημερών με μόνο αιτιολογικό την επιεική τους στάση έναντι των Ρωμηών. Το γεγονός είναι πολύ ενδεικτικό. β) Κάλεσε τον Σεϊχουλισλάμη, δηλ. τον υπέρτατο θρησκευτικό αρχηγό όλου του Ισλάμ, και τον διέταξε να εκδώσει φετβά, δηλ. διακήρυξη, με την οποία να καλεί τους Μουσουλμάνους να εξαφανίσουν κάθε ίχνος χριστιανών από την Αυτοκρατορία ολόκληρη, που έτσι θα γινόταν αμιγώς ισλαμική. Ο Σεϊχουλισλάμης όμως ήταν άνθρωπος δίκαιος και εύσπλαχνος. Και γι' αυτό ζήτησε διορία να το σκεφτεί. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος το πληροφορήθηκε. Και συνοδευόμενος από τον Πατριάρχη Ιεροσολύμων Πολύκαρπο, που προς τιμήν του βλέπουμε την υπογραφή του σε όλα τα αφοριστικά εκείνα, τους μεγάλους δραγουμάνους Κωνσταντίνο και Νικόλαο Μουρούζηδες, και τον αυθέντη Καλλιμάχη, επισκέφτηκε τον Σεϊχουλισλάμη. Και τον έπεισε να αρνηθεί να εκδώσει τον φετβά, αναλαμβάνοντας και αυτός κάποια υποχρέωση έναντι του εύσπλαχνου και φιλανθρώπου εκείνου μουσουλμάνου, που πίστευε με όλη του την καρδιά, ότι όπως γράφει το Κοράνι- «μια ώρα δικαιοσύνης είναι πολυτιμότερη ενώπιον του Θεού από εξήντα χρόνια προσευχής». Ο Σεϊχουλισλάμης αρνήθηκε να εκδώσει τον φετβά. Και ο σουλτάνος έγινε θηρίο εναντίον του: Τον καθαίρεσε και τον κρέμασε. Συμπέρασμα πέμπτο: Πόσος φόβος έπρεπε να ρίχνει την καταθλιπτική του σκιά στην Κωνσταντινούπολη, όταν ο Σουλτάνος έπαυε λόγω ευνοίας τους προς τους Ρωμηούς δύο πρωθυπουργούς του και κρεμούσε έναν Σεϊχουλισλάμη; 6. Ταυτόχρονα άρχισαν οι κατ' εντολή του Σουλτάνου εκτελέσεις των επιφανών Ρωμηών με έναρξη από τους Μουρούζηδες και Μητροπολίτες, που εθεωρούντο σαν τα πιο απαραβίαστα πρόσωπα. 7. Διορίστηκε άλλος Σεϊχουλισλάμης, ο Φεΐζ. Αυτός εξέδωσε χωρίς πολλούς δισταγμούς και συζητήσεις τον φετβά που όριζε ότι ιερό χρέος των μουσουλμάνων ήταν να μη μείνει στην οθωμανική αυτοκρατορία ζωντανός ούτε ένας Χριστιανός. 8. Οι Δυτικοί ήταν και πάλι με τους Τούρκους. 9. Η επανάσταση έφτασε στο «αμήν» τόσο, ώστε ο ατρόμητος Γέρος του Μοριά «εμβήκεν εις την Εκκλησίαν, έκαμε τον σταυρόν του, έμεινε πολλήν ώραν σύννους και ασπασθείς την εικόνα της Θεοτόκου είπε: "Παναγία μου, βοήθησε τους Χριστιανούς. Τους επήραμε στο λαιμό μας"» (Σπ. Τρικούπη, Ιστορία της Ελλην. Επαναστάσεως, τόμος Α΄, σελ.206). 10. Η εκστρατεία του Ιμπραήμ διέλυσε σαν ιστό αράχνης τους Έλληνες. Και γέμισε την Πελοπόννησο θρήνους, αίματα, ερείπια και συμφορές. Για να τα προδεί κανείς αυτά δεν χρειαζόταν να έχει μυαλό πιο πολύ από το μέτριο. Γι' αυτό και ο Γρηγόριος τάχθηκε με σταθερότητα και αποφασιστικότητα εναντίον της Επαναστάσεως για να σωθεί η Ρωμηοσύνη από την ολοκληρωτική εξόντωση.Και ενεργώντας φαναριώτικα έριξε στάχτη στα μάτια του Σουλτάνου: αφοριστικά κατά της επανάστασης. Τα έγραψε και για τους Έλληνες, να ησυχάσουν. Και κυρίως για τον Σουλτάνο να τα διαβάσει και να καλμάρει. Και κάλμαρε με πολύ λίγες σχετικά- σφαγές στην Πόλη. Οι Πατριάρχες Θεόληπτος και Ιερεμίας Α΄ έκαναν για την σωτηρία του Γένους μας ψεύτικους όρκους. Ο Πατριάρχης Γρηγόριος έβγαζε ψεύτικα αφοριστικά -στάχτη στα μάτια του Σουλτάνου- για τον ίδιο λόγο. Ο ίδιος ο Αλέξανδρος Υψηλάντης παρότι ήταν ευσεβέστατος δεν τα έλαβε καθόλου υπ' όψιν του. Δεν ταράχτηκε. Ούτε κάκιωσε εναντίων του Πατριάρχη. Τον συμπόνεσε. Ορίστε τι έγραφε στους Σουλιώτες: «Ο Πατριάρχης βιαζόμενος υπό της Πόρτας σας στέλνει αφοριστικά και εξάρχους παρακινώντας σας να ενωθήτε με την Πόρταν. Εσείς όμως να τα θεωρείται αυτά ως άκυρα, καθότι γίνονται με βίαν και δυναστείαν και άνευ της θελήσεως του Πατριάρχου». Αλλά και αργότερα, όταν το στράτευμά του είχε πλέον διαλυθεί, ο Αλ. Υψηλάντης όχι μόνο δεν απέδωσε την καταστροφή του στον αφορισμό, αλλά με ημερήσιά του διαταγή 8.6.21 απεκύρηξε τους στρατιώτες του, που δεν επέμειναν στον αγώνα, να εκδικηθούν «το ιερόν αίμα των κατασφαγέντων απανθρώπως κορυφαίων "υπουργών" της θρησκείας: πατριαρχών (Γρηγορίου Ε΄ και Κυρίλλου ΣΤ΄), αρχιερέων και μυρίων άλλων αθώων αδελφών» (Σπ. Τρικούπη, Ιστορία της Ελλην. Επαναστάσεως, τόμος Α΄, σελ.128). Στην Ιστορία του Τρικούπη (Τομ. Α΄) όποιος θέλει μπορεί να δει: Α) Το πλήρες κείμενο των αφοριστικών, όπου ο Πατριάρχης αναφέρει ξεκάθαρα, ότι ο πρέσβης της Ρωσίας του απέκλεισε ρητά κάθε ενίσχυση προς τους επαναστάτες. Β)Τα κείμενο του διατάγματος του Τσάρου, που καταδίκαζε την Επανάσταση και άφηνε τον Σουλτάνο ελεύθερο να σφάξει τους Ρωμηούς. Γ) Το διάταγμα του Σουλτάνου, με το οποίο επαύθη ο τρίτος κατά σειρά μέγας Βεζύρης Μπεντερλή Αλήπασας, «επειδή ηθέλησε να φεισθή της ζωής των Ελλήνων», και διορίστηκε ο Σαλήχπασας. Γιατί επαύθη ο Αλήπασας; «Επειδή ετόλμησε να εναντιωθεί εις την τιμωρίαν του αξιοκαταφρόνητου τούτου Έθνους (των Ρωμηών)»! Και μετά, σου λένε έκανε άσχημα ο Πατριάρχης που κοπάνησε μερικές κατάρες στον αέρα και έβαλε τον Σουλτάνο να κυνηγάει μόνο τους "ενόχους" (άντε πιάσε τους αν μπορείς!) Και αντί να του στήσουν και άλλο ένα άγαλμα, στο μνημείο του αγνώστου στρατιώτου αυτή τη φορά, ζητούν να φύγει το άγαλμα του από τον χώρο του Πανεπιστημίου! Ανεύθυνοι και ακαταλόγιστοι φανατικοί! Γιατί; Επειδή είχε την ατυχία να είναι Πατριάρχης. Και τι; Πατριάρχες θα έχουμε για πρότυπα; Αστείο πράγμα! Έξω λοιπόν! 13. Στον Πατριάρχη Γρηγόριο ο πρέσβης της Ρωσίας και οι Φαναριώτες που έβλεπαν για πού βάδιζαν τα πράγματα πρότειναν να τον φυγαδεύσουν, ή στη Ρωσία ή στην Πελοπόννησο για να τεθεί επικεφαλής της επαναστάσεως. Ο Γρηγόριος όμως δεν λύγισε να δεχτεί λύσεις που θα σήμαιναν την αρχή της σφαγής των Ελλήνων. Εμείς θα μείνουμε εδώ και θα σφαγούμε, τόνισε στους άλλους αρχιερείς του Θρόνου. Αλλά τα Χριστιανικά Έθνη θα εκδικηθούν τον θάνατό μας και θα ελευθερώσουν το Γένος μας. Ο θάνατός μας θα είναι η σωτηρία. Ίσως για τους κατηγόρους της Εκκλησίας και ο εκούσιος θάνατος να είναι δειλία και προδοσία. Οι κατήγοροι αυτοί θα χαιρόντουσαν αν ο Γρηγόριος αντί να αφορίσει τον Υψηλάντη, είχε κατακεραυνώσει τον Σουλτάνο. Τότε θα ήταν «ήρωας». Μαζί του θα ήταν «ήρωες» και μερικές εκατοντάδες χιλιάδες Ρωμηοί, που θα σφάζονταν σαν αρνιά εξ αιτίας της ...; ηρωικής παρρησίας του. Θα ήταν ήρωας τότε. Ο Θεός όμως δεν θα του συγχωρούσε ποτέ τη σφαγή των αθώων. Και οι φιλογενείς θα τον καταριόντουσαν, σαν αίτιο του ολέθρου της σκλάβας Ρωμηοσύνης, που έπρεπε να την περιφρουρεί, έως αν παρέλθη η οργή του Κυρίου. Γι' αυτό οι Ρωμηοί αξιολόγησαν πολύ διαφορετικά την ενέργειά του. α) Οι αφορισμένοι Ρωμιοί επαναστάτες δεν έβγαλαν το συμπέρασμα των πολεμίων του Γρηγορίου. Όχι μόνο δεν τον μίσησαν αλλά τον ανακήρυξαν μέγιστο συμπολεμιστή τους! Για τον αφορισμό έλεγαν: Το στόμα καταριόταν. Η καρδία ευλογούσε. Οι αφορισμοί εγράφησαν με βία και δυναστεία. β) Ο αφορισμένος Αλέξανδρος Υψηλάντης έγραφε στους Σουλιώτες: «Ο Πατριάρχης βιαζόμενος υπό της Πόρτας σας στέλνει αφοριστικά και εξάρχους παρακινώντας σας να ενωθήτε με την Πόρταν. Εσείς όμως να τα θεωρείται αυτά ως άκυρα, καθότι γίνονται με βίαν και δυναστείαν και άνευ της θελήσεως του Πατριάρχου». γ) O Γάλλος BRUNET λέει ότι «όφειλε» να το κάνει. δ) Ο Πρέσβης της Ρωσίας στην Κωνσταντινούπολη το 1821 Μιχαήλ Στρόγονωφ δήλωσε, ότι η Υψηλή Πύλη του είπε πως «είχε το δικαίωμα και την δύναμιν να εξολοθρεύση άπαν το Ελληνικόν έθνος, αλλά αντί τούτου, μακροθύμως φερόμενη διέταξε τον Πατριάρχην να καταπνίξη την επανάστασιν δι' αφορισμού» (Μ.Ε.Ε. τομ. Η΄ σελ.725) Το ίδιο αναφέρει και ο Ζαχ. Μαθάς στο βιβλίο του «Κατάλογος ιστορικός» με την επεξήγηση ότι του υποδείχτηκε και το περιεχόμενο του αφοριστικού. Οι κατήγοροί του τον βγάζουν «προδότη και τουρκόφιλο»! Ποιος κρίνει αντικειμενικά; 14. Σήμερα απολαμβάνουμε όλα τα αγαθά που μας παρέχει η κοινωνία μας. Ζούμε με όλη μας την ησυχία. Ούτε ευθύνη έχουμε, ούτε αγωνία, φυσικά, για την καταταλαιπωρημένη Ρωμηοσύνη. Και οι κατήγοροί του, κατηγορούν εκ του ασφαλούς! Ο Πατριάρχης Γρηγόριος καθόταν στα κάρβουνα. Η οργή του Σουλτάνου ήταν μια τρομερή πραγματικότητα. Οι σφαγές, που άρχιζαν από την κορυφή και έφθαναν στην βάση, ήταν μια άλλη φρικαλέα πραγματικότητα. Η απειλή της σφαγής των Χριστιανών μια τρίτη, απαίσια ακόμη και σαν πιθανότητα μία τοις χιλίοις! Η ευθύνη για ό,τι γινόταν ΤΟΝ ΒΑΡΥΝΕ σε απόλυτο βαθμό, αφού ήταν Μιλετ-μπασής (εθνάρχης), αναγνωρισμένος και υπεύθυνος έναντι του Σουλτάνου. Τι θα έπρεπε να έκανε; «Ώφειλε», λέγει ο BRUNET που ίσως ποτέ του δεν χώνεψε Ρωμηό. Ασυγκίνητοι όμως μένουν οι «Ρωμηοί» κατήγοροί του συνεπαρμένοι από μία «ιδανική» θεώρηση των πραγμάτων. Έκανε κακό στην επανάσταση, λένε. Έτσι ...; πάει, καταστραφήκαμε, ενώ μπορούσαμε να είχαμε σωθεί. Κρίμα που δεν ζούσαν τότε. Θα τους είχε ο πατριάρχης «συμβούλους» επί θεμάτων παιδείας και εθνικής πολιτικής. Και δεν θα γινόταν τίποτε στραβό. Και το έθνος θα είχε μεγαλουργήσει. Θα είχε πιο πολλούς ήρωες. Ίσως όμως δεν θα είχαν οι ήρωες αυτοί Ρωμηούς υμνητές, αλλά μόνο Φράγκους. Ίσως να μην υπήρχαν πια στον κόσμο Ρωμηοί. 15. Τι όμως προσπάθησε ο άγιος ιερομάρτυς Γρηγόριος Ε΄ να πετύχει με τον αφορισμό αυτό; Πολλά πράγματα. Και συγκεκριμένα: α) Να κατευνάσει το Σουλτάνο. Να του ρίξει στάχτη στα μάτια, όπως και τόσες άλλες φορές. Γι' αυτό ο Πατριάρχης μας μιλάει: 1) για κάποια τερατώδη αχαριστία προς την ευεργετική προστασία, που οι Έλληνες απόλαυαν εκ μέρους των Οθωμανών, 2) για το βασίλειο Κράτος του Σουλτάνου, και 3) για τη μομφή που η επανάσταση προκαλούσε εις βάρος της ομόδοξου Ρωσίας (τα λόγια αυτά είχαν θέση μόνο εφ' όσον λεγόντουσαν για τον Σουλτάνο. Δεν είχαν πέραση για κανέναν άλλο). β) Να καλμάρει τους Έλληνες, που τους έβλεπε με τα μάτια της ψυχρής λογικής, να βαδίζουν σ' ένα βέβαιο χαμό. Γι' αυτό μιλάει με χρώματα πολύ ζωηρά για τον κίνδυνο αφανισμού του γένους κα χαρακτηρίζει τους επαναστάτες ΜΙΣΕΛΕΥΘΕΡΟΥΣ. γ) Να πείσει τους αρχιερείς να κινηθούν με ευθύνη, να ξαναφέρουν τους Ρωμηούς στην υποταγή, αφού, όπως γράφει στα αφοριστικά του. 1) Το Ρωσικό κράτος ουδεμία είδηση ή συμμετοχή έχει. 2) Ο Τσάρος αποτροπιάζεται του πράγματος την βδελυρίαν. 3) Ο Τσάρος άφηνε ελεύθερο τον Σουλτάνο να κάνει ό,τι καταλάβαινε. 4) Οι ίδιοι οι αρχιερείς ήταν οι μόνοι υπεύθυνοι για την τύχη του λαού. Γι' αυτό και τους τονίζει την τρομερά μεγάλη ευθύνη τους με τα λόγια: «εκ χειρός σου ζητηθήσεται το αίμα» των αθώων Ρωμηών, για τους οποίους ο Πατριάρχης πονούσε πολύ, αν εγκαταλελειμμένοι στην τύχη τους σφάζονταν από τους Οθωμανούς. 16. Θα πουν μερικοί. Δεν έπρεπε να λυγίσει! Δεν έπρεπε να αφορίσει! Όμως τους πρόλαβαν άλλοι! Ο μητροπολήτης Δερκών Γρηγόριος πρότεινε παραπείθοντας τον Σουλτάνο να πάει ο Πατριάρχης στην Πελοπόννησο να τεθεί επί κεφαλής της Επαναστάσεως! Ο Γρηγόριος απάντησε. Και εγώ σαν κεφαλή του Έθνους και εσείς σαν Σύνοδος οφείλουμε να μείνουμε εδώ κι να αποθάνωμε για την κοινή σωτηρία. Ο θάνατός μας θα δώσει δικαίωμα στην Χριστιανοσύνη να υπερασπιστεί το έθνος μας. Αν πάμε να ενθαρρύνουμε την Επανάσταση θα δώσουμε το δικαίωμα στον Σουλτάνο να εξολοθρεύσει όλο το έθνος μας όπως ήδη απεφάσισε. (Βλέπε Σπηλιάδου, Απομνημονεύματα της Ελληνικής Επαναστάσεως παρά Αγγελοπούλου, Τα κατά Πατριάρχην Γρηγόριον Ε΄, σελ. 169). Ο θάνατος του Γρηγορίου ήταν εκούσιος. Σαν του Κυρίου. Και υπέρ το λαού. Ελάτε τώρα και πείτε μου από πού συμπεραίνετε ότι ήταν «μισέλληνας και προδότης»; 17. Και επειδή πολλοί διερωτώνται, πως και το Πατριαρχείο δεν θυμήθηκε να άρει τον αφορισμό του Υψηλάντη, ενώ ήρε το ανάθεμα του 1054 (κατά του Πάπα), ας μάθουμε επί τέλους ότι ο αφορισμός αυτός ήρθη την Μεγάλη Δευτέρα του 1821 σε μυστική τελετή στο Πατριαρχείο. Γι' αυτό μέχρι τώρα δεν απασχόλησε κανένα. Το θέμα είναι ιστορικά λυμένο. Η συνεργασία του Γρηγορίου του Ε΄ με τη Φιλική Εταιρία Στην πραγματικότητα, ο άγιος Γρηγόριος ο Ε΄ ήταν «στο κόλπο» της επανάστασης, και δρούσε σε συνεργασία με τη Φιλική Εταιρία, και απλώς έριχνε στάχτη στα μάτια των Τούρκων για να σώσει χιλιάδες ψυχές, και τον ίδιο τον Αγώνα. Ας δούμε συνοπτικά μερικά στοιχεία, που δείχνουν τους λόγους των ενεργειών του, αλλά και τη σχέση του με τη Φιλική Εταιρία: 1. Ο Πατριάρχης ήταν συγχρόνως και εθνάρχης και συνεπώς η σωφροσύνη και η σύνεση προείχαν του αυθορμητισμού (π.χ. Παπαφλέσσας). Επιβαλλόταν λοιπόν αναγκαστικά μια μετριοπαθής πολιτική. 2. Το αποτέλεσμα των πιθανών αστοχιών ή λαθών του, θα είχαν αιματηρή επίπτωση στον λαό της Κωνσταντινούπολης και σε ολόκληρο το Γένος. 3. Υπήρχε η πικρή εμπειρία τού αποτυχημένου κινήματος τού 1770 και τού «ρεμπελιού τής Σμύρνης» (1797), με την επακολουθήσασα σφαγή τών Ελλήνων, γεγονότα που καθιστούσαν τη στάση τού Πατριάρχη ιδιαιτέρως επιφυλακτική. 4. Η μυστική προετοιμασία του Αγώνα, επέβαλε μια στάση εξευμενισμού μάλλον του Τουρκικού θηρίου, παρά πρόκλησης και ερεθισμού του. 5. Ο αφορισμός του αγώνα από τον Πατριάρχη, απομάκρυνε την υποψία της συμμετοχής του Γένους στην εξέγερση των Παραδουνάβιων ηγεμονιών, και αποσόβησε τη σφαγή (Θ. Ζήσης, «Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε΄ στη συνείδηση τού Γένους», Θεσσαλονίκη 1986). 6. Άλλωστε ο ίδιος ο Α. Υψηλάντης, απευθυνόμενος γραπτώς προς τους Σουλιώτες, αναγνωρίζει την εξασκηθείσα στον Πατριάρχη βία εκ μέρους τής Τουρκίας, σχετικά με τον αφορισμό. 7. Από την αλληλογραφία του Φιλικού Π. Σέκερη, πληροφορούμαστε ότι ο Γρηγόριος συνεργαζόταν με την Εταιρία, αν και δεν είχε ορκισθεί (Τ. Γριτσόπουλος Γρηγόριος ο Ε΄ ΘΗΕ τ. 4, 1964, στ. 739). 8. Είχε μάλιστα μεταξύ τών Φιλικών, και το συνθηματικό προσωνύμιο: «παλαιότερος». Υπήρχε επίσης το λεγόμενο «κιβώτιο του ελέους», με σκοπό να συγκεντρώνει χρήματα για τον Αγώνα του Έθνους, κατά τη μαρτυρία τού Ι. Φιλήμονα (Τ. Γριτσόπουλος Γρηγόριος ο Ε΄ ΘΗΕ τ.4, 1964, στ. 739). 9. Τα ίδια παραδέχονται ο Α. Παπάς σε σχετική επιστολή του και ο Α. Λασκαράτος σε επιστολή του, το 1872, προς τον Α. Βαλαωρίτη, στην οποία προβάλλει το ακούσιο της πατριαρχικής ενέργειας και την πρόθεση διαφύλαξης της ζωής των πολιτών. 10. Άλλωστε, η θυσία τού Πατριάρχη, και η κατηγορία τών Τούρκων ότι δρούσε κρυφά υπέρ τής Επανάστασης, δεν ήταν δυνατόν να παραθεωρηθούν (Τ. Γριτσόπουλος, Γρηγόριος Ε΄ «Μνημόσυνη», Σ΄ 1976 1977, σ. 299 332). 11. Πέρα από κάθε αμφιβολία, «το σχοινί του Πατριάρχη» εμψύχωσε και ώθησε το επαναστατικό κίνημα στην Ελλάδα (Ν. Ζαχαρόπουλος «Γρηγόριος Ε΄, Σαφής έκφρασις της Εκκλησιαστικής πολιτικής επί Τουρκοκρατίας» Διατριβή επί υφηγεσία, Θεσσαλονίκη 1974. Τι έχει γραφεί για το θέμα Για το ζήτημα αυτό, έχουν γραφεί πολλά. Ας δούμε μερικά: 1. Η Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, Εκδοτικής Αθηνών, τόμ. ΙΒ', σ. 32 και 36 (Α. Δεσποτόπουλος) γράφει σχετικά: "...Επικρίθηκε εν τούτοις ο Πατριάρχης και επικρίνεται ακόμη, επειδή έστερξε στον αφορισμό και έστειλε τις νουθετικές εγκυκλίους. Οι επικριτές όμως δεν αναλογίζονται τι θα πάθαινε το ΄Εθνος, αν ο Πατριάρχης τηρούσε αρνητική στάση απέναντι στις αξιώσεις του Σουλτάνου. Συμμορφώθηκε, άλλωστε, τότε ο Πατριάρχης προς την σταθερή παράδοση της Εκκλησίας, που με παρόμοια στάση κατόρθωνε σε ανάλογες κρίσιμες περιστάσεις να σώζει το Γένος. Άλλωστε θα ήταν εντελώς παράλογη και ανεύθυνη διαφορετική απόφαση. Αν δεν γινόταν ο αφορισμός, ήταν σχεδόν βέβαιο, ότι θα εξοντώνονταν εκατοντάδες χιλιάδες ορθοδόξων χριστιανών". 2. Κατά την "Προκήρυξη" του Σουλτάνου (YAFTA), "ο δόλιος Ρωμηός Πατριάρχης, καίτοι κατά το παρελθόν είχε δώσει πλαστά δείγματα αφοσιώσεως, όμως κατά την περίπτωσιν ταύτην, μη δυνάμενος να αγνοή την συνωμοσίαν της επαναστάσεως του έθνους του [...] γνωρίζων δε ο ίδιος και υποχρεωμένος να γνωστοποιήση και εις όσους το ηγνόουν, ότι επρόκειτο περί επιχειρήσεως ματαίας, ήτις ουδέποτε θά επετύγχανε [...], όμως ένεκα της εμφύτου διαφθοράς της καρδίας του, ου μόνον δεν ειδοποίησε, ουδέ επετίμησε τους αφελείς [...], αλλά, κατά τα φαινόμενα, αυτός ο ίδιος, όπισθεν των παρασκηνίων, έδρα κρυφίως, ως αρχηγός της επαναστάσεως. ...;" (Γ. Ζώρα, όπ. π., σ. 9). Ο Σουλτάνος, γνώστης των πραγμάτων, δίνει την ερμηνεία του, που αποδεικνύεται σοβαρότερη από εκείνη νεωτέρων, όπως ο Γ. Καρανικόλας ή ο Αλ. Τσιριντάνης... 3. Ο Th. Gordon, ιστορικός του Αγώνα (Ιστορία της Ελλην. Επαναστάσεως, μετάφρ. Φ. Βράχα, τομ. Α', σ. 134) γράφει: "Δεν τολμούμε να βεβαιώσουμε, πως ο Πατριάρχης και τα μέλη της Συνόδου ήταν απόλυτα αθώοι συνωμοσίας κατά του κράτους. Αντίθετα, έχομε λόγους να πιστεύουμε, ότι ο Γρηγόριος γνώριζε την ύπαρξη της Εταιρείας και ότι μερικοί από τους άλλους Ιεράρχες ήταν βαθειά πλεγμένοι στις μηχανορραφίες της". 4. Πλησίον εις τον Ιερέα - έλεγε ο Θ. Κολοκοτρώνης - ήτον ο λαϊκός, καθήμενοι εις ένα σκαμνί, Πατριάρχης και τζομπάνης, ναύτης και γραμματισμένος, ιατροί, κλεφτοκαπεταναίοι, προεστοί και έμποροι". Ο ιστορικός του 19ου αιώνα Χρ. Βυζάντιος σημειώνει: "Προύχοντες, κληρικοί, αρματολοί και κλέφται, λόγιοι και πλούσιοι, συνεφώνησαν ή μάλλον συνώμοσαν και παραχρήμα επαναστάτησαν κατά της τουρκικής δυναστείας" 5. Υπάρχει η μαρτυρία των Τούρκων Ιστορικών για τη δράση του ελληνορθοδόξου Κλήρου στον Αγώνα του '21(a). 'Ετσι, ο Μώραλη Μελίκ Μπέη δέχεται ότι "τον λαόν (της Πελοποννήσου) υπεκίνησαν oι έχοντες συμφέροντα και σχέσεις μετά τούτων, oι έμποροι, οι πρόκριτοι, και κυρίως oι μητροπολίται και γενικως oι ανήκοντες εις τον κλήρον, δηλαδή oι πραγματικοί ηγέται του Εθνους" (b). Ο δε Ζανί Ζαντέ σημειώνει: "Τα σχέδια ετηρούντο μυστικά μεταξύ του Πατριάρχου, των Μητροπολιτών, των Παπάδων, των Δημογερόντων" (c). Σημειώσεις: a). Βλ. τις μελέτες: Νικηφ. Μοσχοπούλου, Ιστορία της Ελληνικής Επαναστάσεως κατά τους Τούρκους ιστοριογράφους, Αθήναι 1960. Ι. Παπαϊωάννου, Ιστορικές Γραμμές, τ. Α', Λάρισα 1979. b). Ν. Μοσχοπούλου, ό. π., σ. 167. Ι. Παπαϊωάννου, όπ. π., σ. 240. c). Ν. Μοσχοπούλου, σ. 107. Ι. Παπαϊωάννου, σ. 240. 6. Ενίοτε τον 19ο αιώνα εγείρονταν αντιδράσεις όχι για την μη συμμετοχή των Κληρικών μας στον απελευθερωτικό Αγώνα, αλλά αντίθετα για τη συμμετοχή τους σ' αυτόν. Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση του Κεφαλλονίτη κοσμοκαλόγηρου και ησυχαστή Κοσμά Φλαμιάτου (1786- 1852). Κατά τον Φλαμιάτο η Αγγλία εκμεταλλεύθηκε τον Αγώνα του '21. Με την εμπλοκή του Κλήρου σ' αυτόν επεδίωξε "ίνα διεγείρη την παγκόσμιον, ει δυνατόν, περιφρόνησιν, μίσος, αποστροφήν και συνωμοσίαν κατά του Κλήρου, τόσον την εκ των Αρχών, όσον και την εκ του λαού. Δι' αυτόν τον σκοπόν προς τοις άλλοις εκίνησεν εμμέσως εις τους αρχηγούς της Φιλικής Εταιρείας και εισήχθησαν εν αυτω ο Οικουμενικός Πατριάρχης, πολλοί Επίσκοποι και άλλοι εκ του Κλήρου της Ανατολής, και εφάνησαν τινες εξ αυτών οπλοφορούντες εις το στάδιον του κατά των Οθωμανών πολέμου, φαινόμενον όλως μοναδικόν, αλλόκοτον και αποτρόπαιον, εις την Ορθόδοξον Εκκλησίαν..."( Κοσμά Φλαμιάτου, "Απαντα" εκδόσεις "Σπανός"), Αθήναι 1976, σ. 96/7 ) 7. ΄Ενα απο τα επισημότερα θύματα της παρατεινόμενης ιδεολογικής αδιαλλαξίας είναι ο Μέγας Οικουμενικός Πατριάρχης του Αγώνα, Άγιος Γρηγόριος Ε'(a). Η ερμηνεία της στάσης του στον Αγώνα απαιτεί επαρκή γνώση της εποχής (ιστορικά, κοινωνιολογικά, πολιτικά, διπλωματικά) και τη χρήση ορθών κριτηρίων, συγχρόνων δηλαδή και όχι σημερινών (ιστορικός αναχρονισμός). Ο σοφός εκείνος Γενάρχης, πώς ήταν δυνατό να παραβλέψει τους αρνητικούς παράγοντες, που απειλούσαν κάθε επαναστατική σκέψη (Ιερά Συμμαχία, Τσάρος, προηγούμενες οικτρές αποτυχίες, π. χ. 1790); Γιατί να απαιτεί κανείς λιγότερη σύνεση από εκείνη του Κοραή και του Καποδίστρια, που ήσαν τελείως αρνητικοί στα σχέδια εξεγέρσεως; Και όμως, σε καμία παρακωλυτική ή αποτρεπτική ενέργεια δεν προέβη, η δε αλληλογραφία του είναι σαφώς θετική και φανερώνει την εσωτερική συμμετοχή του στα σχέδια της Φιλικής(b). Θα ερωτήσει, βέβαια, κανείς: και ο περιβόητος αφορισμός του κινήματος Υψηλάντου-Σούτσου; Δεν είναι σαφής αντίδραση του Γρηγορίου; Ετσι, άλλωστε, ερμηνεύεται ως σήμερα από την αρνητική κριτική. Μπορεί όμως να "έρμηνευθεί" ο αφορισμός χωρίς να ληφθεί υπόψη το κλίμα, μέσα στο οποίο έγινε; Καί ποιο ήταν το κλίμα αυτό; -΄Εκρηξη της οργής του Σουλτάνου (απόλυτου κυρίου πάνω σε κάθε υπήκοο)- ΄Αμεσος κίνδυνος γενικής σφαγής των Ρωμηων (ομολογία εκθέσεων τών Ξένων της Κων/πόλεως(c)) Απερίγραπτες θηριωδίες, πού προοιώνιζαν τη συνέχεια-Παύση από τον Σουλτάνο δύο Μ. Βεζίρηδων, με την κατηγορία της επιεικούς στάσεως έναντι των Ρωμηών -Απαγχονισμός του Σεϊχουλισλάμη (Θρησκευτικού αρχηγού), κατηγορουμένου για απείθεια (δεν εξέδωσε φετφά για την σφαγή και εξόντωση των Ρωμηών(d )) Εκτελέσεις Φαναριωτών (Μουζούρηδων και Μητροπολιτών) κ.λπ. Ἄλλαι σημειώσεις: a.Τις νεώτερες μελέτες για το πρόσωπο βλ. στη Βιβλιογραφία. http://pub88.ezboard.com/ffinalfrontiersdicsusionboard45123frm29.showMessage?topicID=108.topic) b. Βλ. Ι. Μ. Χατζηφώτη, οπ.π. c. Βλ. Γεωργίου Θ. Ζώρα, Ο απαγχονισμός του Πατριάρχου Γρηγορίου του Ε' εις την έκθεσιν του Ολλανδου Επιτετραμμένου Κωνσταντινουπόλεως, Αθήναι 1976, σ. 4 έ. d. Μπορεί να αποκληθεί πρώτος μάρτυρας του Αγώνος της Ανεξαρτησίας μας. Μετα απο τα παραπάνω στοιχεία, θεωρούμε ΑΥΤΑΠΟΔΕΙΚΤΗ, όχι μόνο την βοήθεια που η εκκλησία παρείχε, αλλά και το γεγονός πως ο Πατριάρχης ήταν ο πραγματικός ηγέτης της επανάστασης. Ο δε ψετο-αφορισμός, στην πραγματικότητα ΕΣΩΣΕ τον Ελληνισμό από βέβαιη σφαγή, και έδωσε έτσι τη δυνατότητα να πετύχει η επανάσταση. Μια επανάσταση που δεν ήταν επανάσταση απλώς "Ελλήνων", αλλά ήταν ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΧΡΙΣΤΙΑΝΩΝ ΚΑΤΑ ΜΟΥΣΟΥΛΜΑΝΩΝ. Αυτό πρέπει να το σκεφθούν σοβαρά όλοι αυτοί που φωνάζουν σήμερα για απογύμνωση της χώρας από τη Χριστιανική πίστη. Γιατί η χώρα αυτή, υφίσταται χάριν ακριβώς των Χριστιανών. Πρέπει ὅλοι νά τιμήσουμε τόν ἅγιο Γρηγόριο τό Ε΄. Εἶναι καθῆκόν μας ὡς Ἕλληνες, διότι εἰς τήν θυσίαν ἐκείνου ὀφείλομεν κατά μέγα μέρος μετά τόν Θεό τήν ἐλευθερία μας. Εἶναι καί πνευματικόν μας ὄφελος καί συμφέρον τῆς ψυχῆς μας, διότι τό πνεῦμα τῶν νεομαρτύρων εἶναι αὐτό πού μᾶς δίνει δυνάμεις νά συνεχίσωμεν τόν ἀγῶνα κατά τῶν συγχρόνων ὁρατῶν καί ἀοράτων ἐχθρῶν. Τό καθῆκον αὐτό μᾶς τὀ ὑπενθυμίζει καί ὁ συμπατριώτης μου ποιτής Α. Βαλαωρίτης, μέ τό παρακάτω ποίημα: Το σχοινί του Πατριάρχη Πως μας θωρείς ακίνητος; που τρέχει ο λογισμός σου, τα φτερωτά σου τα όνειρα; Γιατί στο μέτωπό σου να μη φυτρώνουν, γέροντα, τόσες χρυσές αχτίδες, όσες μας διδ' η όψη σου παρηγοριές κ' ελπίδες; Γιατί στα ουράνια χείλη σου να μη γλυκοχαράζει, πατέρα, ένα χαμόγελο; Γιατί να μη σπαράζει μέσα στα στήθη σου η καρδιά, και πως στο βλέφαρό σου ούτ' ένα δάκρυ επρόβαλε, ούτ' έλαμψε το φως σου; Ολόγυρά σου τα βουνά κ' οι λόγγοι στολισμένοι το λυτρωτή τους χαιρετούν. Η θάλασσ' αγριωμένη από μακρά σ' εγνώρισε και μ' αφρισμένο στόμα φιλεί, πατέρα μου γλυκέ, το ελεύθερο το χώμα, που σε κρατεί στα σπλάχνα του. Θυμάται την ημέρα που, πατέρα μου, σ' εδέχτηκε. Θυμάται στο λαιμό σου, το ματωμένο το σχοινί, και στ' ά γιο πρόσωπό σου τ' άτιμα τα ραπίσματα, το βόγγο, τη λαχτάρα, του κόσμου την ποδοβολή. Θυμάται την αντάρα, την πέτρα που σου εκρέμασαν, τη γύμνια του νεκρού σου, το φοβερό το ανέβασμα του καταποντισμού σου. Το μάρμαρο μένει βουβό και θε να μείνει ακόμα, ποιος ξέρει ως πότ' αμίλητο το νεκρικό σου στόμα. Κοιμάται κι ονειρεύεται και τότε θα ξυπνήσει, όταν στα δάση, στα βουνά, στα πέλαγα, βροντήσει το φοβερό μας κήρυγμα. "Χτυπάτε, πολέμαρχοι! Μη λησμονείτε το σχοινί, παιδιά, του πατριάρχη!". Μετ’ εὐχῶν καί καλή ἀνάστασι + Ὁ Μεσογαίας καί Λαυρεωτικῆς ΚΗΡΥΚΟΣ